Qe shqip nji copëz romani nga Orhan Pamuk. Benim Adım Kırmızı, që turqisht domethënë “Emnin e kam Kuq,” u botua për herë të parë më 1998. Në gjuhën tonë doli me titullin Unë jam e kuqja më 2006, vitin që autori fitoi dhe Çmimin Nobel për Letërsi. Pjesa në vijim është përkthim alternativ i Gazmend Bërlajollit në gegnishten letrare.
jam i vdekun
S’jam veçse nji i vdekun tashti, xhenaze në fund të bunarit. Ani që frymën e fundit e kam nxjerrë qyshkur, e zemra moti më ka ndalue, askurrkush, hiq atë vrasësin tem katil, nuk din ç’më ka gjetë. E ai rezili i shpifun, ma ndjeu pulsin e ma vërejti frymëmarrjen për t’u sigurue se kisha vdekë, tevona më gjuejti shkelm në përmjet, më bajti deri buzë bunarit, më çoi përpjetë e mbasandej më fugi teposhtë. Tek po bija, kaptina, që ma kish ça me gur, m’u nda dysh; fytyra, balli me faqet, m’u shtypën petaq; eshtnat m’u banë copë e çikë, e goja m’u mbush gjak.
Kam pothuej katër ditë i zhdukun: grueja me fëmijë do të jenë tue më lypë; vajza, mbytë në lot, do të jetë tue kqyrë tanë merak kah porta e avllisë. Po, e di se të tana janë ngjeshë te dritaret, tue e shpresue kthimin tem.
Ama, a janë tue pritë menjimend? As këte nuk e di. Ndoshta janë mësue ma me mungesën teme – prite Zot. Sepse këtu, në këtë anën tjetër, të krijohet përshtypja se po të vazhdon jeta e dikurshme. Para se të lindesha, kishte kohë pambarimisht, e tash mbas vdekjes, ka kohë të pafundme. Kurrë s’e kisha mendue ma parë: paskam pasë jetue gjithë dritë ndërmjet dy pafundësive të territ.
Isha i lumtun, paskam qenë i lumtun; tash po e kuptoj. I baja ma të mirat ilustrime në punëtorinë e Sulltanit tonë; kush as te thoi s’më avitej. Me punët që i baja privatisht, fitoja nandëqind lira në muej, gja që, u mor vesh, veç sa e ban tanë këte edhe ma të padurueshme.
Kam qenë përgjegjës për pikturimin edhe zbukurimin e librave. I ilustroja cepat e faqeve, ua ngjyrosja skajet me ma të hijshmit yrnekë të fletëve, rremave, gjylave, luleve e zogjve. Pikturoja re të stilit kinez, vile hardhish të gërshetueme edhe zabele ngjyrash që mshefnin sorkadhe, galera, padishahë, pemë, saraje, kuaj e gjuetarë. Në rininë teme i dekoroja pjatat ose shpinat e pasqyrave, ose sandëqet, e me hove, edhe tavanet e vilave a të sarajit të Bosforit, e bile-bile edhe lugët prej druni. Ma vonë, qyshdoqoftë, punoja pos me faqe dorëshkrimesh, sepse Sulltani ynë për to jepte shpagime të majme. Jo, s’e thom dot se tashti po duken të kota të tana. Ia din kimetin pares edhe kur s’je ma gjallë.
Tashti mbasi ma ndiet zanin, mbasi e dëshmuet këtë myxhize, e di se do të mendoni: “E kujt po i duhet sa paske fitue sa ishe gjallë, aman? Dëftona çka po sheh! A ka jetë mbas vdekjes? Ku e ke shpirtin? Po Xhenneti e Xhehnemi, çka po sheh matanë? Deka qysh asht? A po të dhemb kund?” Me hak e keni. Të gjallët janë fort kureshtarë me mësue për Ahiretin. Bahet se e keni ndigjue atë meselen për atë robin që aq shum ish pasë dhanë mbas kësaj kureshtie sa rrinte tue bredhë mejdaneve mes luftarëve. E lypte ndonji që të ketë vdekë e të jetë kthye risht në jetë, midis të plaguemve që luftonin me mbetë gjallë nëpër pellgje gjaku, ndonji asqer që të mundej me i dëftue për msheftësitë e Botës së Përtejme. Por nji prej luftarëve të Timurit, tue e marrë këtë farë bredhësin për dushman, e kish ça përgjysmë me nji të fërfëllueme të paqme të jataganit, tue e ba kësisoj me e nxjerrë përfundimin se n’atë dynja robi u ndaka në dysh.
Kurrgja prej këtyne s’ka. Bile-bile kisha me thanë se shpirtnat e ndamë në jetë, ngjiten kur të vijnë këndej. Përkundër gjithë atyne që thonë qafirat dinsëza të ramë nën ndikimin e Shejtanit, me gjithë mend ka botë të përtejme, shyqyr more Zot, edhe dëshmi qe ku më keni mue që po ju flas prej këndej. Kam vdekë, por siç po e shihni vetë, s’asht se kam sosë. E pranoj, dorën në zemër, se nuk i kam gjetë lumejtë që rrjedhin buzë shpizave me sërm e flori të Xhennetit, pemët fletëgjana që japin fruta të shëndosha, e as hyritë e bukura që përmenden në Kuranin e Shejtë – ani pse më kujtohet fort mirë se sa shpesh e me sa zell i baja pikturat e atyne hyrive syzeza të përshkrueme në syren “Ndodhitë”. As s’ia pashë kund fërkemët atyne katër lumejve prej tamblit, venës, ujit t’ambël e mjaltit, të përshkrueme për bukuri, jo në Kuranin e Shejtë, po prej andërrimtarëve largpamës si Ibn Arabi. Po nuk kam nijetin me ua luhatë imanin atyne që jetojnë tanë shpresë e përfytyrime për Ahiret, prandej më lejoni me shpallë fill njitash se gjithë ç’kam pa lidhet kryekreje me rrethanat e mia vetjake. Cilido besimtar, qoftë edhe veç me nji fije besim për jetën përtej vdekjes, kish me e ditë se pakënaqësia me gjendjen teme më ban të paduruem me ia pa lumejtë Xhennetit.
Me nji fjalë: unë, që njihem si Ustah Esnaf Efendi, jam i vdekun, po i pakallun në dhé, prandej shpirti nuk më ka dalë krejt prej trupit. Në Xhennet a në Xhehnem, kudo le ta kem të shkrueme, por për me më shkue shpirti andej, ma parë më duhet me e nxjerrë trupin prej këtij pisllëku. Kjo gjendje e jashtëzakonshme, megjithëqë rasti jem, kuptohet, nuk asht i pari, po ma sfilit tej mase pjesën e pavdekshme. Ndonëse nuk po i ndjej rrashtën e thyeme ose trupin gjithë varra që po më qelbet, përplot eshtna të thërrmueme edhe gjysmë të sharruem n’ujë t’akullt, po e ndjej sikletin e madh të shpirtit tek rropatet me tanë fuqinë me u shkoqë nga mbështllejësi i vet i vdekun. Si me nisë tanë bota me u ngushtue e me u tkurrë mbrenda këtij trupi tem.
Këtë tkurrje mundem me e krahasue sall me ndijen e befasishme të lirisë që pata në çastin e pashoq të vdekjes. Po, fill e kuptova se ai qelbsina deshti me më vra kur prejnjiherë më ra me gur e ma theu kryet, por nuk më shkonte mendja se do ta çonte deri në fund. E kuptova përnjiherë se isha nji rob gjithë shpresa, diçka që s’e kisha ditë nësa e çoja jetën ndërmjet punëtorisë edhe votrës së shpisë. Isha pasë katrithë për jete me tanë thojtë, gishtat, e me dhambët që ia kisha ngulë nën lëkurë. Nuk do t’ju lodhi me hollësitë e tjera për të ramet e matejme që i hangra.
Kur gjatë kësaj hjeke e mora vesh se do të vdisja, më pushtoi njifarë ndjenje e pabesueshme lehtësimi. Nji lehtësim e ndjeva gjatë çastit të nisjes; arritja në këtë anë ishte diçka lehtësuese, si ndonji andërr kur veten e sheh tue fjetë. Gjaja e fundit që venerova ishin këpucat e zhlyeme me borë e baltë të vrasësit tem. I mshela sytë si me dashtë me fjetë, edhe avash-avash erdha këndej.
Nuk asht se tash po ankohem pse më kanë ra dhambët si leblebi në gojën e përgjakun, as pse fytyra m’asht sakatue sa s’bahet, as pse jam braktisë në fund të pusit – por pse të tanë hala më pandehin të gjallë. Shpirti i trazuem po më sikletohet pse familja me t’afërmit, të cilët, po, më çojnë shpesh nëpër mend, më kujtojnë të futun nëpër allëshverëshe të kota dikah në Stamboll, ose ndoshta edhe tue ngarendë mbas ndoj grueje të huej. Boll! Ma gjeni trupin nji orë e ma parë, lutuni për mue edhe vorromëni. Maje tanash, gjejeni vrasësin! Sepse, edhe ba me më vorrue në ma të madhnishmen tyrbe, përderisa ai qelbsinë të mbetet i lirë, do të përpushem gjithë ankth në vorrin tem, tue pritë e tue ju infektue me mosbesim. Gjejeni njatë zog kurve vrasës e kam për t’jua dëftue nji për nji krejt çka i shoh n’Ahiret – por nji gja ta dini veç: mbasi të jetë zanë, duhet ta mundoni tue ia grimcue dalngadalë nja tetë e dhetë kocka, mundësisht brijtë, me dana, para se t’ia preni lëkurën e kresë me thika të bame posaçe për tortura e t’ia ndukni ata të shpifunit flokë t’yndyrshëm, qime për qime, që të piskasë në kupë të qiellit gjithsecilën herë.
Kush asht ky vrasës që më ka nxehë kaq shum? Pse më vrau njikështu krejt gafil? Kini kujdes edhe ndojani mendjen këtyne punëve. Po thoni se dynjaja asht plot llum edhe kriminelë halabakë? Ndoshta e ka ba ky, ndoshta ai tjetri. Po qe ashtu, ma lejoni nji paralajmërim: Vrasja jeme e mshef nji komplot të llahtarshëm kundër fesë sonë, dokeve tona edhe botëkuptimeve që kemi. Hapini sytë, gjejeni pse hasmit e jetës që ju e besoni, të jetës që e jetoni, e edhe t’Islamit, më kanë vra e firue. Mësoni se pse nji ditë mund t’jua bajnë njisoj edhe juve. Njana mbas tjetrës, të tana sa janë parathanë nga predikuesi i madh Nysret Hoxha prej Erzurumit, të cilin e kam pasë ndigjue gjithë çiltërsi, kanë me u jetësue. Më lejoni me shtue edhe se sikur gjendja në të cilën kemi ra t’ish përshkruejtë nëpër libra, edhe ma ustahi i miniaturistave s’kish me ia dalë ndonjiherë me e ilustrue. Sikurse me Kuranin – Allah na ruej prej ndoj keqkuptimi – fuqia tronditëse e nji libri t’asisojtë vjen prej pamundësisë për të qenë i ilustruem. Dyshoj se e keni kuptue në tanësi këtë fakt.
Ndigjomëni. Sa isha shegërt, edhe unë tutesha e prandej i ktheja n’asgja do të vërteta thelbsore e do zane prej matanë. Tallesha me çashtje të tilla. Por qe, përfundova në fund të këtij pusi të fëlliqtë. Mund t’ju ndodhë edhe juve, kujdes! Tashma s’më ka mbetë tjetër pos me e shpresue kalbjen e plotë, që të më gjejnë tue ma ndjekë kutërbimin e qelbët. S’kam ç’me ba pos me shpresue – e me i përfytyrue torturat që ka me ia ba ndonji dashamir njasaj bishe vrastare mbasi ta ketë zanë.
***
Nga Orhan Pamuk, “Emnin e kam Kuq” (Benim Adım Kırmızı), 1998
E përktheu Gazmend “Gazza” Bërlajolli, 2011
Shkurtegëza për këtë postim: http://pli.si/1WnAgND
