(tregim i shkurtë)
Zoja Antonetë, myshterikja jeme e rregullt – veç e jemja ka qenë – më doket sa pat dalë në pension. Por ka qenë damë. I thojshin cërnagorkë, ndonëse ish kroate e Tivarit… a ndoshta edhe shqiptarkë, çka po din njeri! Veç e martueme për hërvat.
— Kolko ti dugujem, sine? — më pyeti sa pare u banë, tek ia mata nji kilogram e gjysë pemë.
Pilarën, apo shitoren e pemëve, pemëshitësen tonë të mahallës, e mbushshim me lloj-lloj frutash. Verës, zoja Antonetë vijke blejke pjeshka, e unë e kundrojsha se ç’pjeshkë ish ajo vetë. Sidomos mbasdite kur dielli i hijke shitores për xhami, e i bijke myshterisë bash në fëtyrë. Zojës Antonetë ia rrezojke gjoksin e bardhë e pa rrudha, të stolisun me nji gushore ari. Dukat plakë! Veç me e ndi tue folë, s’dojshe tjetër. Por edhe me e pa.
Ma zgati nji 5-mijëshe të kaltër, finqe të re, me syret të Titës. Nji killë e gjysë pjeshka, 1.500 dinarë. Si zakonisht, paren e myshteriut njiherë e lejsha mbi tavolinë. Isha mësu me më thanë, t’i dhashë qëkaq jo qaq, e me u hangër me ta, ani pse zoja Antonetë jo që s’u shtyjke për pare, por më lejke përditë bakshish e përtej bakshishi. 5-mijëshi rrijke sigurt në tërvesë, me nji dërhem sipri, për mos me e fërfëllu era, e unë e nxirrsha kusurin prej duçit të pareve të pazarit, tue njehë përpjetë: nxirr 500 e thuj 2 mijë, shto 1 mijë e thuj 3 mijë… deri sa e mbërrijsha paren e myshterisë!
5 mijë dinarë dikur bajshin pare e madhe. Por tash ditë më ditë shkojke tue iu hupë vlefta. Qate e kishin shtampiratë banknotën e re, krejt 5-mijë kokrra me nji vend. Edhe slikën e Titës ia kishin qitë dreqnit. Sa dojshim me ia çizgitë Enverin përmbi.
M’iku mendja te rroga, që ma jepshin me marka t’allamanit. 50 në muej. E të më shkoi huq edhe numërimi, e zuna me njehë apet prej fillimi.
— Izvinite, — i thashë myshterikes, kur n’at çast rrapëlloi dera ashtu e pamëshelshme e pilarës.
— Axhi, o Axhi! E kom puthë, — bërtiti Agoni tue hy stuhishëm n’ato 5 metra katrorë të lokalit. Pastaj u shtang e i zbuti fjalët kur e pa dugajën me njerëz. — Dobar dan! Ćika Din?
Zoja Antonetë buzëqeshi leht pa bëza. Shqipen e dijke fort mirë, por unë e kisha mësu keq me i folë sërbisht. Mbeta. Çka po i jep zor ky fëmijë?
— Shuj njihere, — ia bana me të vogël, ndërsa zoja Antonetë e muer kusurin e duel prej dugaje, pa i thanë unë ditën e mirë. — Mos fol para myshterijve.
Agoni 14-vjeç ish ngazëlly aq fort, sa menjiherë e vazhdoi tregimin.
— Axhi Din, qashtu qysh m’ke thonë ti ia kom bo. Nejse, nuk i thash niher për filëm, se shum ashiqare. Ia bona, hajde po përsërisim për provim pranues, se edhe ajo po don me u regjistru si une n’matmatikor n’Ivo Llovë.
— Edhe?
Tek qatëherë më ra zhetoni, qysh Agoni moti ma kish qa hallin e simpatisë që e kish për shoqen e klasës, dhe më kish pyetë qysh me ia ba. Tash e kish kry klasën e tetë, e po bahej gati me u regjistru në gjimnazin ma të mirë të qytetit. Shoku jem Hamiti më pat tregu tinëz se at shkollë e ka themelu shteti shqiptar në 41-tën, mbasi ka kapitullu Guzllavia e parë, edhe në fillim e kanë qujtë Sami Frashëri. (Hamiti ma pat falë romanin e Samiut, Dashuria e Talatit me Fitneten.) Por kur â kthy Guzllavia, Guzllavia e dytë, ia kanë lanë emnin e nji partizani të vramë, Ivo Llolla Ribar, që s’ka pasë lidhje me Prishtinën e shqiptarët. As Goni i njomë s’kish lidhje me Ivon, por me Blertën.
— I lyjta floktë me gell, — vijoi. — E qita qat dezodorancin e kaltërt, krejt ia kom futë sprej trupit. I vesha 501-shkat. Blerta erdh. Kem vet n’banesë. I dhash me hongër qershija që i kena ble te ti. Po ajo pritojke me msu.
— Ah zhmili i keq! — ia bana, buzangaz.
— Edhe i thash po kqyrim filëm. Se e kom marrë ni kasetë te Sharpi. Edhe u ulëm n’dvoset… n’dyulq!
Agoni ish djalë i mirë, nxanës i shkëlqyeshëm, e fort i zgjuet. Por pritojke me iu ikë fjalëve sërbisht, se për me folë me gramatikë mos e ze ngoje. Sa tëholluesin thojke e ka thy nana e vet në trup të tij, tue u mundu me e shti të ngratin me folë «gjuhën letrare». Edhe vidon, lujtësin e kasetave VHS, ia kish mshefë njiherë, por pastaj kishin ba paqe, me kusht që Agoni me e inqizu edhe me i kqyrë do filma e emisione shqip çdo javë. Agonit i shkojshin nerva, se e zezatshin edhe shokët, por s’kish çka me ba. Filmin që e ka marrë te Sharpi, videoklubi i lagjes, me pronar shokun tonë Shaipin, natyrisht, nuk ish shqip. Edhe vidoja e Agonit ish e markës Sharp.
— E kqyrëm Iz Afrike, — e vazhdoi rrëfimin Agoni. — Out of Africa i thojnë anglisht. E ka fitu Oskarin.
— Me Merill Stripin?
— Paj s’ma nijke qaq për filëm, Axhi. Po thojsha Blertës i pëlqen. Kisha qef me e pshtjellë vido shiritin, e masanej me çelë me ndreqë unë nërsy sajna. 30 killa i ka.
— A ju pëlqei filmi?
— Nuk e kqyrëm krejt. S’e merrke vesh po m’doket. Vetke, ça osht qëky silifizi që ia ngjiti? Sifilizit i thojke qashtu, — më kallxojke për sëmujën që protagonisti i filmit ia kish bartë dashnores së vet. — E kena msu n’shkollë bre. Nejse, edhe unë ia ngjita… E putha, po menoj. U ula ngat saj. Ia preka njihere dorën, kishe si pahiri. Po nuk e largoi, që më the ti nëse largohet mos e nguc, se s’po don. Masanej ia qita krahun, edhe s’dij qysh, krejt si terr m’ka ardhë, po…
— Ani mirë. Tash do sene burrat i majnë për veti, s’i kallxojnë.
Ia këputa muhabetin. M’u dokke që nana e Blertës, që e kishim kojshike, po hyn në dugajë e po na nin tue folë. Po më thotë se po ia mësoj çikën për të keq. Ajo ish gjyqtare e zoja dhe e rreptë, dhe ish për me iu tutë. Por diqysh e kisha edhe hallin e padashnisë teme. Agonin e kisha ba drugar, dhe bajsha goxha llaf me te. Por unë kisha vjet gati sa dy herë ai, e ai sabi me femën, unë fillikat. Tash unë e shoqnia e kishim derdhë fruthin moti, kur u tarahenshim prej Bugarie, dej në Çekosllovaki e Poloni. Por fruth ish kanë, me të ra njiherë e së dyti jo.
Ishim hala pa u martu. Ibrës, dostit tonë që u rahatu kishe me Hajkën, s’lanë send pa i ba dej sa e ndanë prej asaj pehrrie, se gjoja s’ish e rahatshme ajo. Mend, he bir! Na kish hangër dreqi në Prishtinë, e metelik s’kishim ma me shetitë kurrkah. Por s’ish rendi me e kajtë dertin e fruthit tem e t’Ibrës, kur shoqninë e kishin kapë hjekat e mëdha. Hamiti, ma i zoti e ma i drejti prej shokëve, sa e kish çelë motin në haps, pa thanë kurrë nji fjalë për mue, për librat që m’i kish dhanë e për revolucionin që e kishim shestu tok.
E ku me ia kallxu Agonit këto sende unë? Ai ish i brezit të ri, t’ajrokremit, që i grahshin rrollerave verës nëpër mahallë («roshulla thuhet shqip», bërtitke e ama e Gonit), e dimnit shkojshin për patinazh në Bororamiz. Agoni e kish mësu anglishten prej filmave. Më ngushtojke kahnjihere kur më vetke për ndoj fjalë. Unë frangjishten nom e dijsha, por anglishten s’e mësova mirë deri kur plasi sherri e u shkepëm të tanë nëpër botë, mbasi hasmi na e pushtoi Dardaninë për me e ba Kosmet. Nji kohë u mbajta. Por ma vonë ma shtrunë zullumin fëlliqt. Edhe u largova. Njiherë për Tiranë, ku punojsha si gjysëgazetar dhe i bájsha me kerr redaktorët e Rilindjes. Mbasi mbeta tangall, vojta në Londër, ku e mbajta shpirtin diqysh, e dikur ia mësyva Niujorkut, ku u ngjalla cok e i mora kambët.
Agoni m’u pat gjetë goxha fort ditët e para n’Angli. Pat ikë para meje. E lypshin për ushtri të Guzllavisë, qatëherë kur fillunë me i vra ushtarët shqiptarë. Ec e çoje!
— Veç po ta kthej t’mirën, — më thojke, tue ma përmendë qysh n’ato ditë të trazinave, e qebesa unë kisha harru, ia kisha pas nxjerrë diqysh nji pasaportë, e i kisha ndihmu me dalë jasht. Ai ma ndreqi punën me u nisë edhe për Amerikë. Në Niujork, kusherijt e tij dibranë më pritën me tanë familjen e m’i çelën udhët e biznisit. Agoni vetë u nis për Tiranë. Me e la ushtrinë që s’e kish kry. Por ushtrinë tonë.
Herën e mbramë e pashë në tëvë, tek i jepke intervistë gazetarëve të huej me anglishten e tij për lakmi.
— Ushtria Çlirimtare, — u thoshte, — po lufton për të drejtat themelore të njeriut. Ne nuk do të pushojmë deri sa ta mbërrijmë pavarësinë e vendit tonë.
Agoni ka mbetë i ri. Unë jam plakë. Po i avytem moshës së zojës Antonetë, që nuk e dij se kah ia ka mësy mbas lufte. Më kanë thanë se ka vdekë në Budvë. Me paret e gurbetit unë tash e kam ble banesën e saj. Nuk e takova dot damën e bukur cërnagore, por nji nip i saj erdh prej Malit të Zi me autorizim me ba pazarin.
Gjithçka e bamë me letra, si jasht, por edhe me zhurmë si te na. U hangra me bankieren që s’ma bajke transferin qysh duhet. U hangra me puntorët e komunës, që s’më kallxojshin për letra të kadastrit. U hangra edhe me të parin noter të republikës, që sa ia kish nisë punës, se më malltretojke me sa e sa dokumente, qaq sa e shava e i dola prej zyre. Pastaj shkova te nji tjetër. E njofta. Blerta, e bija e gjyqtares kojshike, dashunia e parë e Agonit dëshmor, ish ba notere. Vlojke prej punëve. Xhevap s’un u jepke.
50 mijë euro. E bleva nji apartament, ku me ardhë me ndejtë dy javë në motmot, tue shpresu kot se më vijnë edhe fëmija ndojhere. Nuk pata nji banknotë 50-mijëshe, siç kishim 5 mijë, 50 mijë, e 50 milionë dinarë krejt në nji vend, në kohë të zojës Antonetë e të njerkës Guzllavi. Paret e mëdhaja s’i pashë, se i bajtën me bankë. I njeha veç qato 10 mijë, krejt kah 500 të pembe, që ia dhashë atyne banorëve për me ma lëshu banesën.
— S’ki nevojë me iu dhanë kurrgja, — më tha noterja. — Ata janë uzurpatorë.
E ki’n zaptu pa të drejtë stanin e zojës Antonetë, medemek. Por na s’ishim mësu me e qitë shqiptarin në rrugë. Kishim dalë vetë në mërgim. E sot po ktheheshim si të harruem, si fantazmë.
Veç fotoja e Agonit n’uniformë – ritërata që ma përpunoi miku im arbëresh, e ia ktheu ngjyrat e mprehtësinë e humbun dorë mbas dore prej zmadhimit e kopjimit – asht e njimendtë. Ajo rrin pa u lëkundë në mur, në dhomën e pritjes së banesës teme në Prishtinë.
(Foto: Faksimile e nji monografie zyrtare të Prishtinës, 1959)
Shkurtegëza për këtë postim: https://pli.si/2IGcDPT
