I zgjedhuri kryetar

Joe Biden (Gage Skidmore, 2019, me licencë CC BY-SA 3.0)

Titulli «president-elect» përkthehet shqip «i zgjedhuri kryetar» ose «i zgjedhuri president». Thelbi është me tregu njeriun që është zgjedhë kryetar, por nuk ka marrë ende detyrën. Dhe përkthimet e tjera nuk përçojnë këtë kuptim.

Këtë e kam thënë …

Nukë punoimë

Gazetari BBzh (emën i njohun për popullsinë tonë) paska kalu kah nji piceri edhe në derë e ka pa shejën «nukë punoimë». S’i paska pëlqy edhe paska cicëru mllefin në Twitter, tue u qa për «një gjuhë të bukur shqipe». …

Fjalë të omla

Pjeshka (nga Couleur)

Tu e ditë që pemët e perimet gjithnji jon kanë në themel të tregut mes njerëzve të kulturave të ndryshme, emnimet e tyne përkatëse në se­cilën gjuhë janë përzimje hua­zimesh dhe fja­lësh të trashë­gueme. Ashtu edhe te shqip­tarët, të cilët …

Fjalorth për borën

borë/a

boricë/a — borë e hollë që shoqërohet me erë shumë të ftohtë.

borimë/a — borë e imët e përzier me shi.

bornajë/a — borë e madhe që ka mbuluar një vend

bufnjak/u — borë e imët dhe e butë …

Ditëlindje apo datëlindje?

Rëndom urojmë «Gëzuar ditëlindjen» ose «Urime [për] ditëlindjen». Por ndodh ndonji purist të na ngatërrojë me datëlindjen. E ka gabim, jo veç pse e kundërshton përdorimin e mirëvendosun, por edhe pse ia huq kuptimin fjalës. Qe ku dallojnë këto dyja …

7 fjalë, prej kah kanë ardhë

shqip

Edhe pse tradicionalisht janë afru njana me tjetrën, fjalët shqip/shqiptar (për gju­hën dhe popullit) dhe shqipe (shpendi, shqiponja) nuk kanë lidhje.

Në shkrim, gjuha shqipe osht përmendë për herë të parë në vitin 1284 si lingua alba­nesca në gjuhën …

Emrat e vendeve të botës

Kjo listë është draft i një pro­jekti më gjithë­për­fshi­rës që trajton shkrimin e emrave të ven­deve në gju­hën shqipe, pa marrë para­sysh dia­lek­tin a tra­ditën let­rare. Lista cek emrat e ven­deve sov­rane, për­fshi shtetet anë­tare të Kom­beve të Bash­ku­ara, dhe …

Thonjëzat shqip

Sa kam kërku, nuk kam gjetë nji doracak për­ gjuhën shqipe që udh­zon me për­pik­ni ç’lloj thoj­zash me për­dorë dhe ku e si. Përndryshe, tho­njëzat apo thoj­zat – për­ aq sa kam vërejtë – i kemi për­dorë si­mbas tra­ditave dhe …

Dita e gjuhës amtare

Gëzuar ditën e gjuhës amtare! Sigurisht me gjuhë amtare kuptojmë atë varietet që kemi nxënë të parin, arketipin tonë gjuhësor. Imi është e folmja e butë e Tiranës, nxënë si gjuhë amtare prej moma Fetit, të cilën dua ta kujtoj …

«Kandidat apo kandidate»: dy fjalë për seksizmin në gjuhën shqipe

Mural feminist (Foto: Robin Javier, 2012)

«“Mimoza, kandidat për kryetar” apo “Mimoza, kandi­date për krye­tare”? Si është mënyra e du­hur me u shkru shqip?» më pyetën.

Por ç’dome­thanë shqip ma së pari? Ka dy kup­time: (1) në gjuhën e shqip­ta­rëve; (2) kup­tue­shëm, troç. Tash, si kandi­dat

Standardi dhe gegnishtja

Anketë rreth gjuhës standarde (Univ. Oslo, 2011)

Nji natyrë përfundimtare dhe e pandryshueshme e gjuhës, cilado ajo, thjesht nuk ekziston. Prurjet, si krejt risimet e ndryshimet në gjuhë, varen veç nga besojmat e përpjekjet njerëzore. Ç’mendësi kemi sot lidhur me hapjen e mëtejme të standardit ndaj prurjeve …

Shqipe, o ashtë!

Porti i Prevezës (Harry Gouvas, 2009, CC BY-SA 3.0)

Ti kapton kufirin me Greqinë, futesh thellë gjer aty nga Preveza, dhe plot vendas ta kthejnë në shqip. E flasin shqipen ujë apo, siç thonë ata, flasin «shkipë» dhe ti i kupton fare mirë edhe pa qenë gjuhëtar.

Veçse kur …

Mëshele fjalorin

Fjalori i shqipes i vitit 1954 shënon fjalë si mëshel e i mbramë ose edhe nalt. Botimi i radhës i leksikografisë, fjalori i vitit 1980, nuk e ka asnjërën nga këto leksema. Secila prej tyre mbetet kësisoj e papërfaqësuar …

Nana e teprimit

E kam thanë, dhe po e përsëris, na jemi nana e teprimit. I bartim do sende për së randi, pa nevojë. Reduntant, kishin me i thanë amerikanët.

Qe, për shembull, kodet postare në Dardani janë pesëshifrore, thue se kemi …

Gegnishtja, gjuhë e huej?

Para pak muejsh nji koleg e shpërndau në rrjete shoqnore nji video-intervistë të Top Channelit me albanologun Wilfried Fielder. Fokusi i kolegut asokohe ish te përgjegjja e studiuesit gjerman për dallimet fonetike mes gegnishtes e tosknishtes dhe përshfaqjes së këtyne …

Mbi matjet e korpusit të shqipes

Domeni publik i gjuhës dikur kishte raviza më të prera e të dallueshme. Sot këto dalin të vagullta, meqë shumë veprimtari, dikur gjysmëpublike, jopublike, private e intime madje, tashmë depërtojnë e nguliten madje fare në domenin publik. Me përhapjen virale …

Ti, jo Ju…

Njiherë dikund e pata lexu nji thanie (të dikujt) për tri lloje njerzish që kur flasin për vete thonë na e jo unë. E dij se mbretnit dhe skizofrenët kan qenë dy prej kategorive. Të tretët kan mujtë me qenë …

Flm, sa fjalë e gjatë!

Faleminderit. Eu! 12 germa, 12 tinguj.

Nuk patëm çare pa e shkurtu këtë fjalë. Çereku i shkronjave mjaftoi. Dikush flm-në ua mveshi gjakovarëve, që po kursenin tastierën. Por tash kemi nisë me thënë edhe me gojë: fëlëmë.…

Me martu dhe me u martu

Nji përdal yni i lajmeve shkruen: «Blero konfirmon: Do ta martoj Afronën».

Hajde de! Kujtova njiherë se Afrona qenka e bija ose e motra e Bleros, dhe tani ai si patriark i këtyneherit po i fton mësitat me e lypë …

Nji Ë mangu «n’Prishtinë»

Ë-ja nuk ndodhet rastësisht në shkrimin shqip. Shpesh po më bjen me lexu postime ku shkronjësi e ka zavendësu Ë-në me nji apostrof. Qe, p.sh., «hajde n’Prishtinë», ta bajnë prishtinasit.

Ndoshta edhe vij, por po i shoh tri të këqija …

Certifikatë, çertifikatë, qertifikatë

E paskan ndërpre shpërndamjen e vërtetimeve për veteranët e luftës. Përgjegjësit thonë se gabimisht e kan shkru «Çertifikatë» në vend se Certifikatë.

Me kqyrë holl, të dy mënyrat e dhunojnë shqipen e natyrshme. Me më pas pyetë mue, kisha …

Evropian apo evropjan?

EVROPJAN apo EUROPIAN? A po më kallxon kush? Ndërsa kambëngulim me shkru europian ose evropian — pra me -ian në fund — ne veç tregojmë se sa të padijshëm dhe tekanjakë kan qenë ata që i kan vendu rregullat e …

Jumkanisht, kamkenisht, kamqenisht

Hartë etnike e Ballkanit, 1882 (qethë)

Për me i kuptu drejt të folmet kryesore të shqipes, kish qenë mirë me i riemërtu dhe me i tubu të paktën përkohësisht si:

(1) dardanisht ose jumkanisht — meqë thuhet “jum kânë”
(2) shkodranisht ose kamkenisht — meqë thuhet …

Venecian, evropian

Enciklopedi–enciklopedia, Wikipedi–Wikipedia! Jo «Wikipedja». Por ti kishe me thanë: «Media» shkruhet me «i» e shqiptohet me «j». Qysh me dijtë na kur duhet i-ja e kur j-ja?

Epo, komunishtja nuk ka rregulla; ka vetëm teka e qefe. Germa «i» asht …

Shqipnija dhe Sërbija

Sami Frashëri vendin tonë e ka quejtë toskërisht Shqipërija. Gjergj Fishta e ka quejtë gegnisht Shqypnija. Pullat e para postare kan shkrue Shqipënija. Në gjuhën e njisueme zyrtare u ba pastaj Shqipnija.

Shqip ka shum emna …

Histori e shkurtë e standardizimit të shqipes

Një faqe nga procesverbali i mbledhjeve të Komisisë Letrare Shqipe (1916)

Komisia Letrare Shqipe dhe gjuha standarde shqipe e elbasanishtes

1. Propozimi për krijimin e një gjuhe standarde shqipe asht dhënë në Kongresin e Elbasanit, i cili u mbajt me 2-8 shtator 1909. Por një punë e njëmendët për standardizimin praktik, …

Dita V

Nuk âsht njëlloj si me e dashtë gruan dhe si me i lypë gruṇë. As me i qitë çaj dhe me e bâ të qajë nuk janë njësoj. Parja në xhep e ujët në gjep nuk janë njësoj. Shtritë …

S’un e kqyra ma shum

Sa fillova me kqyrë filmin Luftëtari i Math i Shqi­përisë: Skën­derbeu, të ri­mje­sh­t­ruem dhe ri­dubluem shqip. Pata ndigjue që jan tue punue në te. Dhe e prit­sha m’e pa! Por s’mujta me e durue për ma shum se …

10 fjalë nga Wikilori

Qe 10 fjalë shqipe të përzgjedhura nga fjalori Wiktionary me shpjegim anglisht. Lista përfshin sleng, krahinarizma, barbarizma, fjalë të rralla, si dhe fjalë që përdoren gjërsisht në njërin vend shqiptar por jo dhe tjetrin.

1. haps

Etymology
Abbreviated from hapsane

Jueseji: Emnat e shteteve dhe kryeqyteteve shqip (draft)

Emni i plotë i vendit:  Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Shtetet e Bashkueme t’Amerikës

Sinonime: Amerika; SHBA (ShBA), Shëbëá/~të, Shëbëá/~ja; Shtetet e Bashkuara, Shtetet e Bashkueme; Juesej/~i

[Shteti/trualli:  kryeqyteti, qendra ma e madhe]

Shtete të federueme

  • Alabamë/~a:  Montgomeri, Birmingem/~i
  • Alaskë/~a:  

Të mirat e shumëgjuhësisë

Një gjë të re që mësova nga intervista sonte me znj Bardha Mance pranë Athens International Radio është se edhe Universiteti i Athinës paska studiuar rishtas efektin e shumëgjuhësisë. Madje mu me fëmijët shqiptarë që vijojnë Shkollën Shqiptare në Athinë. …

Rreth dialektit të Elbasanit

Përbërja e përzjerë e popullësisë gjithashtu ka mundur të jetë njëri ndër faktorët që kanë kushtëzuar të përhapurit e tipit të pëgjithësuar të të folmes që është formuar në zonën dialektore gege të jugut dhe që ka pasur karakter të …

Pika 11 e Kongresit të Elbasanit

PIKA 11 E KONGRESIT ARSIMOR TË ELBASANIT:

Kongresi u rekomandon të gjithë pendëpërdorësve shqiptarë, që të përdorin, me sa të mundin, dialektin e Elbasanit, sepse ky asht dialekt që kuptohet në të gjitha anët e Shqipnisë dhe që sjell bashkim.

Pak fjalë për ë-në dhe j-në

Pyetje: Pse e mbajmë ë-në në fund të fjalës “këtë”?

Chashtja e ë-së në gjuhën shqipe asht shumë e ndërlikueme. Po e parafrazoj gjuhëtarin Eqrem Chabej, i cili për Kongresin 1972 pati thanë se nëse ky Kongres arrin me i

Kim puth Kanye – hë?

Nuk asht njisoj si me thanë “Unë e dua Njujorkun (ose New Yorkun)” edhe si me thanë “Unë e dua New York.” Në rastin e parë, unë po diftoj dashuninë teme për qytetin ose shtetin e Njujorkut. Në rastin e …

Gjuha e kozmopolicëve

Gjuha shqipe e mediave të tugon. Nisën në Shqipni e tash e mësoi edhe Dardania nga i ashtuquejtuni “shtet amë” me thanë “ekzekutoi” në vend se “vrau” ose “mbyti.” (Iu lumtë. Sa ma pak të të marrin vesh katundarët, aq …

T’ia lëshojmë një sy një lajmi të mirë

Ky është lajm i mirë. Përfaqësuesi sërb në një nismë evropiane për Ballkanin i është drejtu znj. Atifete Jahjaga si kryetare e Republikës së Kosovës. Por t’ia lëshojmë një sy lajmit për një çështje tjetër.

Ky mund të mos jetë …

English Kosovar

Pas 15 vjetësh të pranisë ndërkombtare në Dardani, nuk asht heret ma me folë për dialektin kosovar t’anglishtes. Amerikanët kishim me i thanë “Kosovo English.” Se ç’gjuhë tjetër flasin vendasi e i huaji kur midis Prishtine bërtasin, “Hej, ju wanë …

Gegnishtja apo dialekti i sharjeve

Ky lajm u botue të martën, më 14 tetor. Por nuk kam dashtë me e postue ma heret, meqë s’ish punë me e përmendë, ndërkohë që shteti dhe rrugaçët sërbë ushtrojshin dhunë mbi futbollistat tanë. Se gjindje të dhunshëm ka …

Mos e harro qat presje

Një prej gabimeve më ngjethëse (dhe më të pafalshme) është presja që gazetarët harrojnë me e qitë pas emrit të kryetares. Një lajm i rëndomtë në një portal shkruan “Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga ka takuar ambasadorin . . . …

Zëvendëse apo zëdhënëse?

Aq e zonja është motra e Kim Xhongunit, e zëvendëson gjasshëm krejt partinë. Qe shqip çka po thonë portalet për diktatoreshën:

Kim Jong Yo deri më tani është paraqitur në mediat shtetërore si zëvendëse e Partisë së Punës, e cila

Kompjuter apo komputor?

Dikush më pyeti “pse kompjuterin p’e qun komputor,” duke vu re kisha përdorë një fjalë të pazakontë për pajisjen që i shërben sot njeriun në gati çdo punë.

Përgjigja ime është e thjeshtë. Kam tri arsye:

  1. Gjuha shqipe

Kësaj i thonë kotele!

Qe shqip një fjalë që fëmijët duhet ta dinë patjetër: Shkarravitësja në foto s’është vetëm “mace e vogël.” Është KOTELE – domethënë:

Këlysh maceje; mace e dobët, që nuk është rritur mirë. [Për shembull:] Kotele e bardhë (e zezë). Polli

200 o më pak germa

Në shek. XXI, na vyejnë gjuhë e drejtshkrim kursimtar. Po pse? Ja ta zëmë, je në aeroport. S’e gjen dot valixhen. Në qoshkun digjital t’aviokompanisë ka vetëm një formular dhe ti ke 200 germa m’u anku. Si do shkruash?

Ec …

Obituar: Akademik Besim Bokshi (1932–2014)

Akademik Besim Bokshi (1930–2014) — Poet dhe gjuhtar shqiptar, Kryetar i Akademisë së Arteve dhe Shkencave të Kosovës, deputet në Kuvendin e Republikës. Kolegët dhe studentët e kujtojnë për burrë të mirë dhe studiues të thellë, që la gjurmë të …

Shplo dhe zbulo

Në të folmen time amtare – dardanishte të veriut ose gegnishte veri-verilindore – thuhet: Nana e shploi (ia hoq mbulojën) djalin se bante nxehtë. Por, Kolombi e zbuloi (e nxuer në pah për herë të parë) Amerikën.

Me shplue

Lugth, lukth, stomak: Nji trajtim bashkëkohor

Fillimisht, qe do gjetje nga dy botime fjalorësh të gjuhës shqipe të Akademisë së Shkencave në Tiranë, më 1980 dhe 2006. Fjalori i vitit 1980 gjendet edhe në formatin online. Konsultova megjithatë formatin elektronik, të shkarkuem prej gjuhashqipe.com. Këtu jepet …

Fashizmi gjuhsor

Fashistat e ruejnë pushtetin në të njejtën mënyrë gati kudo, tue u shpallë luftë gjuhëve e të folmeve të popullit n’emën të kinse njishmënisë kombtare. Kisha Greke e mallkoi gjuhën tonë dhe vrau pishtarë të germave shqipe. Simbas priftave helenë, …

Gjuhtar pa Ë

Me këto rregullat që kemi, është shum vështirë me ditë se ku duhet vu Ë e ku jo! Për shembull, “gjuhëtar” (nga ‘gjuhë’ + ‘tar’) shkruhet me Ë në mes, kurse “lojtar” (nga ‘lojë’ + ‘tar’) shkruhet pa Ë. Pse …

Istori e ϭkrimit ϭqip

Qe sipër një faksimile e fillimit të artikullit të Mit’hat Frashërit “Istori e shkrimit shqip.” Artikulli u botua më 1909 në faqen e parë të numrit të parë të revistës Diturija, të cilën e drejtonte po Mit’hati në Selanik. Teksti …

Vit, vite, vjet

Qe shqip, një rregull e veçantë drejtshkrimi tregon se kur shkruhet “vit,” kur “vite,” kur “vjet.” Për shembull, duhet me shkru “15 vjet” sepse po flasim për sasi, ndërsa shkruhet “vite plot begati,” meqë tani po theksojmë cilsinë e atyre …

Trimi im bëhet i imë’

Përemri pronor “im” ose “i imi” tregon se diçka i takon atij që flet. “Ky është libri im,” thotë folësi dhe bën me gisht nga libri i tij.

Trajtën “im” e përdorim pranë emrit – menjëherë para ose pas (p.sh., …

TI dhe T’I…

Apostrofi zëvendëson Ë-në. Kështu që nga +i kemi t’i. Nëse në të tashmen themi i them, në të ardhmen shkruajmë do t’i them (nga do të i them). Apostrofin e përdorim edhe në këtë pyetje: …

Shum dhe shumë

Dikur shqiptarët e kanë thënë Ë-në në fund të ndajfoljes SHUM(Ë). Por tani Ë-ja nuk shqiptohet dhe do ishte më lehtë dhe më e arsyeshme mos me e shkru fare. Po ashtu, mund ta dallojmë ndajfoljen SHUM (shum punë, shum …

Çile, jo Kili

Rilindasi ynë e quante vendin jugamerikan Qilia. Vendasit e quajnë Çile (Chile). Shum ma vonë, shqiptarët nisën me përdorë krejt gabimisht emnin Kili (dhe aty-këtu Kilia). Besoj se nuk asht vonë që edhe ne …

G dhe L, dy rrymat

Përpara sesa ta fillojmë shqyrtimin e standardit, na duhet nji arsye e qëndrueshme. Pra, nji politikë gjuhësore. E politika gjuhësore e don nji vektor orientimi, pra përgjegjen për pyetjen “pse po çohemi me e shqyrtu standardin”.

Përfaqësuesit e nji rryme …

Të dua

Zgjodha kët fjalë si shembull për nji çashtje shum ma të gjanë në drejtshkrimin e shqipes. «Dua» përban togzanorëshin -ue/-ua (dikur: -uo), që e hasim në shum fjalës të gjuhës sonë – mes tjerash, n’emna si «ftue/ftua», mbiemna si «i/e …

Emṇi SHQIPËṆI

Më 21 kallnor 1925, Asambleja Kushtetuese e Shqipnisë shpalli Republikën Shqiptare. Nuk mund të thom saktë se ç’e frymzoi kët emërtim zyrtar të shtetit. Por nji gja asht e dukshme: nuk asht as gegnisht, as toskërisht! Trajta «X Shqiptare» vazhdoi …

Kam punu…

Populli është kursimtar. I kursen edhe tingujt, fjalët e rregullat. Andaj gjuha evoluon natyrshëm kah trajtat sa ma të shkurta e të përafërta. Bie fjala, brezat e rij janë të prirë me thënë /kam punu:/ në vend se kam punuar

Fjalorth i romanit të parë shqip

Në bibliotekën e nji miku gjeta romanin e Ndoc Nikajt Shkodra e rrethueme (Tiranë: Naim Frashëri, 1967). Në mbarim të librit kishte edhe nji fjalorth, prej të cilit shkëputa këto fjalë:

A

as kahit–nga asnjë anë
anëtar-i
–partizan, njeri

Gjuha e bashkimit kombëtar

Kur shqipja asht e pastër, ajo ruen shqiptarët si komb më vete. Dëlirjen e gjuhës, dijetari Eqrem Çabej e quente sa “detyrë shkencore, njëkohësisht dhe kombëtare.”

Dallas, Texas — Shqiptarët janë një komb në saje të gjuhës. Shqipja, në letërsi …

Nji Komb, Nji Gjuhë

Dallas, Texas — Në kryeveprën Shqipëria: Ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë, Sami Frashëri shprehte vegimin e tij për t’ardhmen e vendit tue u mbështetë në njohunitë për të kaluemen e ndritun të kombit tonë. Tek parapëlqente që …

Gjuha zyrtare, e njisueme

Dallas, Texas — Shum miq të mij, toskë e gegë, përkrahin letërsinë në dy variantet e shkrueme, se krijimtaria e pasunon e fisniknon gjuhën shqipe. Mirpo, zyrtarisht sundon standardi i ’72-ës (që prej respektit për toskënishten e popullit, nuk due …

Kompleksi sllav: Evropë apo Europë?

Dallas, Texas — Disa puristë, ose siç kam dëshirë t’i quej unë, dëlirtarë të gjuhës, kambëngulin se për hir të pastërtisë së shqipes duhet me iu shmangë v-së në disa fjalë tashma ndërkombtare. Këtu mbizotnon primja e shum shkruesve …