Sot 81 vjet mori fund Lufta Qytetare e Spanjës (1936–1939), një kaptinë e errët e historisë evropiane.
Pata lexu si fëmijë në një pamflet se Mbretnija Shqiptare e njohu e para regjimin e Francisco Francos, kaudiljos që mori pushtetin më 1 prill 1939. Burime të tjera më thonë se Shqipëria ka qëndru asnjanëse, të paktën në fillet e krizës.
Idealistat mbajtën anë, por humbën luftën. Francoja nuk rrejti në shpalljen e fitores kur tha se «një shtet totalitar» ka me sundu kombin.
Regjimi i tij shtypës ka qenë shëmbëlltyrë e fashizmit – e ngritur me ndihmën e Gjermanisë së Hitlerit e të Italisë së Mussolinit. Kur nazifashistat bombardunë katundin bask të Gernikës më 1937, mjeshtri Pablo Picaso përjetësoi gratë e fëmijët e vramë në një nga pikturat e tij ma të famshme.
Gjakovari Asim Vokshi ra po atë vit, si pjesë e batalionit ndërkombëtar Garibaldi, që vajti me u ndihmu forcave republikane kundër nacionalistëve të Francos. Në luftë humbën jetën rreth 9 nga 34 vullnetarët shqiptarë. (Njëri qebesa u plagos në luftë dhe u zhduk në kamp përqendrimi nazist.)
Shkrimtari ynë Petro Marko kujton Asimin në romanin e tij Hasta la vista, të botuar më 1958.
«Asim Vokshi, biri i dalluar i malësisë, i Gjakovës, ushtar i vogël i Bajram Currit, se kur ishte Asimi i vogël në shkollën fillore të Kolgecajt, kishte marrë pjesë me malësorët kundër shtypjes», shkrun Markoja.
Himarioti liridashës, që gjithashtu luftoi në Spanjë, flet për konfliktin e egër edhe në vetëjetëshkrimin e tij Intervistë me vetveten (Retë dhe gurët).
Por republikanët nuk mbërritën me vendosë demokraci të mirëfilltë. Shumë syresh u bënë vegël e diktatorit sovjetik Josif Stalin, që ndërhyri për t’i pastru radhët e të majtëve prej kundërshtarëve të tij. Për republikën në Spanjë luftunë komandantë si Mehmet Shehu, i cili vite ma vonë – kujtonte Át Zef Pllumi – do ua shkundte shqiptarëve cigaren në sy, do i pushkatonte pa gjyq, e do i torturonte si kryeministri ma sundimgjatë i Shqipërisë. Kurse njerëzit idealista si George Orwelli u ndanë të zhgënjyer prej mashtrimit e shpërdorimit stalinist.
Shoqnodemokrati Orwell shkroi një libër me kujtime për luftën e Spanjës dhe botoi romanin satirik Ferma e kafshëve (ang. Animal Farm), që e thumbon Stalinin dhe komunizmin. Edhe romani antidiktaturë «1984» gjasshëm ka dalë prej frymëzimit që kalemxhiut britanik ia kanë dhanë përjetimet e luftës.
Në anën tjetër, shkrimtari J.R.R. Tolkein, autori i Zotit t’unazave (ang. Lord of the Rings), u bë kundërshtar i ashpër i republikanëve spanjollë, kur mori vesh për vrasjet e njerëzve të pafajshëm, tue përfshi klerin katolik.
Francoja sundoi me grusht të hekurt deri kur vdiq më 1975. Shtetin ia la pasardhësit që caktoi vetë, trashëgimtarit të derës së Burbonëve, nipit të mbretit Alfons XIII, që kish lëshu vendin me shpalljen e republikës më 1931. (Në Mesjetë, Alfons Shpirtmadhi, mbret i Aragonës spanjolle, Siçilisë e Napolit, ka qenë formalisht edhe suzeran i Shqipërisë së Skënderbeut.) Gjonkarli apo Juan Carlos I u bë mbret më 22 nëntor 1975, dy ditë pas vdekjes së kaudiljos, dhe për dy vjet riktheu monarkinë kushtetuese dhe vendosi demokracinë në Spanjë.
Më 1977, udhëheqësit në mërgim të republikës e pranunë regjimin e ri. Zgjedhje të lira u mbajtën po atë vit, dhe kushtetuta demokratike që ka sot vendi iberian u miratu në vitin vijues. Elemente të kësaj kushtetute i ka përvetësu Kosova, që ka miratu ligjin e saj ma të naltë pas pavarësimit më 2008. Kjo e përbashkët e parastësishme duhet të shërbejë si shkas që Mbretëria e Spanjës ta njohë Republikën e Kosovës si shtet të pavarur.
Shkurtegëza për këtë postim: https://plisi.org/?p=6690