Shkrimtari Cheikh Hamidou Kane u le më 1928 në Senegal — n’at kohë, koloni e Francës. Biri i nji familje myslimane, ai e nisi shkollimin në nji mejtep, ku e mësoi Kuranin dhe përgaditej me u ba hoxhë. Por s’u ndal me aq: si i ri, vojti në Francë, ku studoi filozofi, drejtësi, dhe administratë shtetnore. Me t’u kthy n’atdhe, shërbeu si zyrtar i naltë në qeverinë e vendit, që fitoi pamvarsinë më 1960.
Nji vit ma vonë, Cheikh Hamidou Kane e botoi kryeveprën e tij L’aventure ambiguë — Aventura e dykuptimtë. Protagonisti i romanit pasqyron edhe jetën e autorit. Samba Xhalloja e nis shkollën në vendlindje për t’u ba hoxhë e përfundon në shkollën e kolonistëve francezë, tue u përpjekë me e gjetë veten mes dy botëve: rrajëve të veta afrikane dhe fuqisë perandorake të Perëndimit.
Romani u shkru frangjisht dhe u përkthy ma vonë anglisht. Më 1963, Shoqata e Shkrimtarëve të Gjuhës Frenge e shpërbleu me Çmimin e Madh Letrar t’Afrikës Zezake (Grand prix littéraire d’Afrique noir).
Qe shqip nji dromcë nga Aventura e dykuptimtë:
At ditë, Çernoja e kish rrehë prap. Megjithate, Samba Xhalloja e dinte syren.
Veç se i kish rrshitë guha. Çernoja kish kcy si me pas shkelë në nji gur all të nxehtë të xhehnemit, që u premtohet keqbamësve. E kish kapë Samba Xhallon për tul të kambës, dhe tue ia mbajtë mes gishtit të madh e treguesit, ia kish picku fort e gjat. Fëmija kish gulçu prej dhimbte, dhe ia kish nisë me u dridhë në tana anët. I kërcënuem prej rënkimeve që po e ngulfojshin në gjoks e në fyt, e kish gjetë fuqinë me e shti në dorë vujtjen; me nji za të dobët, të dërrmuem e belbëzues, por sakt, e kish përsëritë vargun prej Librit të shejtë, që e kish thanë gabim herën e parë. Tërbimi i hoxhës u shtu për nji shkallë.
«Ah! Po mujshe mos me gabue a? E pse po gabon, pra? A? Pse?»
Hoxha ia lëshoi kofshën Samba Xhallos. Tash po e mbante për veshi, dhe tue ia shpu kërcin, i përthekoi thojtë e vet. Edhe pse djali i vogël i ish nënshtru shpesh këtij ndëshkimi, nuk mujti me e ndalë nji ofshamë të lehtë.
«Përsërite! Prap! Prap!»
Mësuesi e kish livritë të mbërthyemit e thojve, dhe tash po i shponte kërcin në nji tjetër vend. Veshi i fëmijës, tashma i zbardhun prej varrëve mezi të mejtuna, po gjakonte sërish. Krejt trupi i Samba Xhallos po dridhej, dhe ai po mundohej megjithëshpirt me e thanë syren sakt, dhe me e përmbajtë kujën që po ia zhvaste dhimbja.
«Sakt me i thanë fjalët e Allahut. Ta ka dhanë merhametin kur ta falë gojën për me folë. Këto fjalë i ka shpallë përnjimê i Madhi i Dyjèsë. E ti, nji grusht i mjerë i lloçit që je, kur e kie nderin me i përsëritë mbas Tijna, shkon e i fëlliq se s’ia vnon mendjen. E lyp ti me ta pre guhën njimijë here…»
«Po, hoxhë… Më fal… S’baj ma gabime. Të lutem…»
Edhe njiherë, tue u dridhë e tue gulçu, e përsëriti fjalinë e përndritun. Sytë i përgjëroheshin, zani po i humbullonte, trupi i vogël po i digjej prej flame, zemra po i rrehte egër. Kët fjali — të cilën s’e kuptonte, për të cilën po përjetonte therorinë — e donte për msheftësinë dhe për bukurinë e ngrysët. Kjo fjalë nuk ishte si të tjerat. Ishte fjalë që kërkonte vujtje, ishte fjalë e ardhun prej Perëndie, ishte mrekulli, e kish shqiptu vetë Perëndia. Hoxha e kish mirë. Fjala që vjen prej Perëndie duhet me u thanë qashtu qysh Ai ka begenisë me e gaditë. Kushdo që e shtrembon, e ka hak dekën.
Fëmija ia duel me e zotnu vujtjen, plotsisht. E përsëriti fjalinë pa marrë në thue, qetë, njitrajtshëm, sikur të mos i dridhej trupi prej dhimbte.
Hoxha ia lëshoi veshin gjakues. Asnji pikë loti s’ish rrokullu faqeve të njoma të fëmijës. Zanin e kish të qetë dhe të paraqitunit të përmbajtun. Fjala e Perëndisë i rrodhi pastër e kthjellët prej buzëve të zjarrta. E ndjente nji murmurimë në kokën që i dhimbte. Mbrenda e kish të tanë botën, të dukshmen e të padukshmen, të kaluemen dhe t’ardhmen. Kjo fjalë që po e qitte me dhembje ish kryendërtimi i botës — ishte vetë bota.
Hoxha, që mbante nji shtagë të kallun në votër shum ngat fëmijës, po e kqyrte e po e ndigjonte. Por ndërsa duert e tij kërcënojshin, vështrimin e etshëm e kish plot admirim, dhe vemendja e tij dehej në fjalët që çuni i vogël thoshte. Ç’pastërti! Ç’mrekulli! Vërtet, ky fëmijë ishte dhuratë prej Perëndie. Në 40 vjet që ia kish kushtu detyrës — dhe ç’detyrë meritore ishte! — me e hapë ndaj Perëndisë mendjen e të bijve të njerëzve, mësuesi kurrë s’kish hasë në dikend që, si ky fëmijë, dhe në të gjitha anët e karakterit të vet, i shërbente Zotit me gjithë aq durim. Aq ngat Perëndisë do të jetonte, ky fëmijë, dhe burri që do të bahej, sa do të synonte — hoxha ish i bindun për këte — shkallët ma të naltësueme të madhështisë njerzore. Por, n’anën tjetër, terrin ma të randë — runazo! Mësuesi po e largonte prej mendje kët mundësi me gjithë fuqinë e besimit. E megjithate, tue kqyrë fëmijën prej së ngati, e bani në mendje të tij, nji lutje të shkurtë: «Zot, kurrë mos hiq dorë prej burrit që asht kah çel në kët fëmijë. Mos e lëshoftë as ma e vocrra grimë e kudretit Tand, as për ma të vocrrën grimë çasti…»
Foto: Ballina e librit L’aventure ambiguë nga Cheikh Hamidou Kane
Shkurtegëza për këtë postim: http://pli.si/1M6d5Ty
