Kosova është republikë parlamentare

Kosova është republikë parlamentare. Për këtë s’ka mëdyshje, ani pse studentat e juri­dikut ndëshkohen pa faj nëse përgjigjen kështu në provim.

Kur administratorët ndërkombëtarë dhe udhë­­heqësit vendorë ngritën institucionet e vetëqeverisjes në Kosovën e pasluftës, ata zgjodhën sistemin parlamentar. Thelbi i tij nuk ka ndryshu as pas pavarësimit të vendit më 2008.

Neni 4 i Kushtetutës e përkufizon formën e qeverisjes sipas shembullit ma të përhapur në Evropë: Kuvendi 120-anëtarësh është organi për­faqësues dhe ligjvënës i republikës, qeve­ria e zgjedhur me votë të Kuvendit është trupi ekzekutiv, kurse presidenti si krye i shtetit për­faqëson njëshmërinë e popullit.

Por kjo nuk ka shkuraju mendimin ndryshe dhe polemikën e panevojshme mes akade­mi­këve tanë. Njërit tabor i prin profesor Arsim Bajrami, pjesëtar i komisionit hartues të Kush­te­tutës dhe bashkautor i tekstit universitar E drej­ta kushtetuese. Në anën tjetër ndo­dhet pro­fesor Enver Hasani, ish-kryetar i Gjykatës Ku­sh­tetuese dhe autor i një libri kritikë ndaj tekstit të kolegut.

Prof. Bajrami beson se kompetencat e pre­sidentit janë tejet të gjera për kreun e një demo­kracie parlamentare. Por prof. Hasani thotë se kjo pikëpamje shpërfill doktrinën e literaturën ndërkombëtare. Madje shton se vetë Bajrami luhatet në përshkrimet që i bën Kosovën: herë e paraqet si republikë tipike parlamentare, herë si sistem hibrid, e herë republikë gjysmëpresidenciale.

Sipas nenit 84(10), kreu i shtetit «udhëheq politikën e jashtme të vendit», çka ka nxitë argu­mentin për tiparet gjysmë­presidenciale të republikës sonë. Presidenti i tanishëm ka shfrytëzu këtë interpretim me negociu me Serbinë për kufijtë shtetërorë dhe çështje të tjera jetike. Asokohe, paralajmëronte një «kompromis të dhimbshëm». Ndonëse u pen­gu, një marrëveshje e tillë joparimore do të mund ta copëtonte vendin ose të pranonte njësi sovrane brenda shtetit, duke e zhbë karak­terin unitar dhe duke e ndryshu për­fun­di­misht identitetin kushtetues të Kosovës.

Argumentet laike për presidencën ekzekutive bien ndesh me të kuptuarit tradicional të par­lamentarizmit dhe mënyrën si ky sistem është zbatu në Kosovën e pavarur. Vendim­marrja në demokracinë parlamentare ka evolvu drejt një ecurie zinxhirore, ku kreu i shtetit u për­gjigjet veprimeve, por nuk i nis ato. Krejt ven­dim­marrja buron nga organet e tjera të re­pu­blikës. Qeveria si ekzekutiv nis veprimet në po­litikën e jashtme, ndërsa Kuvendi ndër­hyn përmes mbikëqyrjes parlamentare. Pre­si­den­ti, që është i ngarkuar të nënshkrujë trak­tate dhe të shpallë ligje, përbën hallkën e mbrame të zinxhirit.

Kështu që Dardania është republikë e thjeshtë parlamentare. Asnjë nga 30 kompetencat e ra­dhitura në nenin 84 nuk e bëjnë presidentin zyr­tar ekzekutiv. Sipas prof. Hasanit, tagri i pre­­sidentit është pësor (pasiv) për nga natyra, dhe i përket rolit të ndërmjetësit që kreu i shtetit ka në sistemin parlamentar.

Kryetar i republikës sonë ka për detyrë ta mbrojë demokracinë nga keqpërdorimet që mund t’i bëjnë pushtetet ligjvënës, për­mba­rues e gjyqësor. Presidenti mund t’i kërkojë Kuvendit të rishqyrtojë projektligjet, mund të refuzojë emërimin e zyrtarëve për shkaqe të caktuara, por dhe të falë personat e dënuar sipas ligjit. Ai është jopartiak dhe u shërben të gjithëve, duke përfaqësu Kosovën denjësisht brenda dhe jashtë.

Kreu i shtetit është i rëndësishëm për demo­kra­cinë tonë. Andaj ne duhet t’ia kuptojmë drejt rolin që ka, të tregojmë maturi kur e zgje­dhim, dhe të veprojmë prajshëm kur i kërkojmë të veprojë.

Foto: Kuvendi i Kosovës (Arian Selmani, 2009, me licencë CC BY-SA 3.0)

Shkurtegëza për këtë postim: https://plisi.org/?p=6403