Qe, përkthyer shqip, ca poezi e tekste të autorëve të mëdhenj nga kohë e vende të ndryshme të botës. Nisim me vjershën «I paepur», që më së shumti e donte Nelson Mandela, vijojmë me poetë si Blake, Angelou e Rumi, dhe mbarojmë me udhëzimet e Gary Provostit për shkrim krijues.
I paepur
William Earnest Henley (1849–1903), letrar anglez që vdiq prej turbekulozit, si Migjeni ynë
Në mes të natës që më mbështjell
Me një të zezë futë qilim
Falënderoj zotërat kudo që janë
Për të paepurin shpirtin tim.
I humbur në hon të rastësisë
Nuk bëzaj, as nuk qaj
Nën kthetrat e pamundësisë
Kokën e gjakosur lart e mbaj.
Përtej këtij vendi plot mallkim e lot
Pipëtin veç errësirë e tmerr
Dhe përkundër peshës së viteve
Guximi frikën ma merr.
Ngushtica e portës nuk ka rëndësi
Rëndësi s’ka as kamxhik e ndëshkim
Se zot i fatit tim jam unë
Jam unë kapiten i shpirtit tim.
Tigri
William Blake (1757–1827), poet e artist anglez
Tigër tigër, zjarrmon ndritshëm
Në këto pyje, natën vonshëm,
Vallë ç’sy a dorë e pavdekshme
Gdhendi tënden simetri të frikshme?
Në ç’thellësira a qiej të largët
Të digjej zjarri i syve të flakët?
Me ç’krahë guxoi ai të aspirojë?
Ç’dorë guxoi zjarrin ta pushtojë?
Vallë çfarë gdhendje e ç’art bënte
Të thurte nervat e zemrës tënde?
E kur zemra së rrahuri të filloi,
Dorë e këmbë e jote gjithkënd tmerroi!
Çfarë çekani? Çfarë zinxhiri?
Në ç’lloj furre t’u pjek truri?
Çfarë kudhre? Çfarë vargoj
Guxon këtë tmerr ta përthekojë.
Dhe kur yjet shtizat e tyre vërviten,
Dhe me lotë qiejt poshtë ujiten,
A thua buzëqeshi Ai kur punën e Tij e pa?
A thua bëri dhe qengjin Ai që jetë ty të dha?
Tigër tigër, zjarrmon ndritshëm
Në këto pyje, natën vonshëm,
Vallë ç’sy a dorë e pavdekshme
Gdhendi tënden simetri të frikshme?
Refuzimi
Maya Angelou (1928–2014), shkrimtare afrikano-amerikane, artiste e veprimtare, feministe, recituese në përurimin e kryetarit Barack Obama
I dashur,
Në ç’jetë apo vend tjetër
Kam njohur buzët e tua
Duart e tua
Buzëqeshjen tënde të guximshme
Sfiduese.
Ato teprime të ëmbla që
I adhuroj.
Vallë a ka ndonjë siguri
Se do të takohemi përsëri,
Në ndonjë botë tjetër
Në një të ardhme të pacaktuar.
E sfidoj ngutjen e trupit tim.
Pa premtimin
E një takimi tjetër të ëmbël
Nuk do të denjoj të vdes.
[O myslimanë]
Xhelaludin Rumi (1207–1273), poet e dijetar sufist persian
(nga përkthimi anglisht i Hamid Dabashit)
Oh myslimanë, ç’të bëj unë tash,
Tash kur më nuk njoh as veten?
Nuk jam as i krishterë e as hebre,
As zoroastrian e as mysliman!
Nuk jam as nga Lindja e as nga Perëndimi,
As nga deti e as nga toka…
As nga pluhuri e as nga era,
As nga uji e as nga zjarri…
As nga kjo botë e as nga ajo që vjen,
As nga Parajsa e as nga Ferri,
As nga Ademi e as nga Hava,
E as nga Kopshti i Edenit —
Banoj në Jotokë, shenja ime është i Pashenjë.
Nuk kam as shpirt e as trup,
Sepse vij nga vetë Shpirti i të gjithë shpirtrave.
Uliski
Alfred Lord Tennyson (1809–1892), poet laureat i Britanisë së Madhe
[…]
Shumëçka është humbur, por shumëçka mbetet me ne;
Tash nuk jemi ajo fuqi që në kohë të shkuara
Lëvizte tokë e parajsë. Ashtu siç jemi, jemi;
Një shpirt i vetëm zemrash heroike,
Të ligështuara nga koha dhe fati, por me vullnet të çeliktë
Për t’u përpjekur, për të kërkuar, për të gjetur, për t’u mos nënshtruar.
[…]
Një sot
Richard Blanco (1968), poet amerikan, recitues në përurimin e kryetar Barack Obama
Një diell agoi mbi ne sot, flakëroi mbi brigjet tona,
duke lëshuar sytë mbi Smokies*, duke përshëndetur fytyrat e Great Lakes*,
duke shpërndarë një të vërtetë të thjeshtë
anekënd Great Plains*, e pastaj duke marrë yrysh drejt Rockies*.
Një dritë, duke zgjuar çatitë, nën secilën prej tyre një tregim
i rrëfyer nga gjestet tona të heshtura që lëvizin rrëshqitazi dritareve.
Fytyra ime, fytyra jote, miliona fytyra në pasqyra të mëngjesit,
secila nga to duke hapur gojën përgjumshëm drejt jetës, me kreshendo drejt ditës:
autobusë të verdhë të shkollës, ritëm i semaforëve,
tezga të frutave: molla, limona dhe portokaj të larmishëm si ylberë
duke u lutur për lëvdatat tona. Kamionë me ngjyrë argjendi të ngarkuar me vaj apo letër —
tulla apo qumësht, duke shpejtuar përgjatë autostradave ashtu si ne,
duke shkuar për të pastruar tavolina, për të bërë llogari, apo për të shpëtuar jetë —
për të dhënë mësim mbi gjeometrinë, ose për të frekuentuar dyqane sikur që nëna ime
bëri njëzet vjet me radhë, ashtu që unë të mund të shkruaj këtë vjershë për ne sot.
Të gjithë ne po aq të rëndësishëm sa dhe drita drejt së cilës lëvizim,
e njëjta dritë mbi dërrasa të zeza me leksione për ditën:
të zgjidhim ekuacione, të pyesim historinë, të imagjinojmë atome,
ëndrrën «I have a dream» që vazhdojmë ta ëndërrojmë,
ose fjalorin e pamundshëm të pikëllimit që nuk mund të shpjegojë
tavolinat e zbrazëta të njëzet fëmijëve që mungojnë
sot, dhe gjithmonë. Shumë lutje, por një dritë
që frymon ngjyrë në dritaret e njollosura të qelqit,
jetë në fytyrat e statujave të bronzit, ngrohtësi
në shkallët e muzeumeve tona dhe ulëseve në park
gjersa mamatë sodisin fëmijët teksa rrëshqasin drejt ditës.
Një tokë. Toka jonë, që na rrënjos për çdo kërcell
kallamboqi, çdo grumbull gruri i korrur me djersë
dhe duar, duar që rrëmijnë thëngjill ose që mbjellin mullinj të erës
në shkretëtira dhe maja malesh për të na ngrohur, duar
që gropojnë kanale, zgjasin gypa dhe kablla, duar
të zhubrosura si ato të babës që këpusnin panxharsheqerin
ashtu që im vëlla dhe unë të mund të blinim libra dhe këpucë.
Pluhuri i fermave dhe shkretëtirave, i qyteteve dhe rrafshirave
i përzier me një erë — fryma jonë. Merr frymë. Dëgjoje atë
anëpërtej zhurmës së bukur të taksive hakërrues,
autobusëve që mësyjnë drejt avenyve, simfonia
e hapave, kitareve, dhe metrove çjerrëse,
zog i papritur mbi rrobat e tua.
Dëgjo: luhatëse që kuisin në parqe fëmijësh, trena që fishkëllojnë,
ose pëshpëritje rreth tavolina kafesh. Dëgjo: dyert që hapen
tërë ditën për njëri tjetrin, që thonë: Hello, Shalom,
Buon Giorno, Howdy, Namaste, apo Buenos Días
në gjuhën që ma mësoi nëna — në çdo gjuhë
të folur në një erë që bartë jetat tona
pa paragjykime, ashtu siç shqiptohen këto fjalë nga buzët e mia.
Një qiell: ku Appalachians dhe Sierras zotërojnë
me madhështinë e tyre, dhe Mississippi e Colorado gjarpërojnë
drejt detit. Falendëro punën e duarve tona:
teksa gërshetojnë çelikun në ura, përfundojnë edhe një raport
për bosin brenda afatit kohor, qepin edhe një plagë
apo një uniformë, ledhatimin e parë të brushës mbi portret,
apo katin e fundit në Freedom Tower
që mësyn drejt qiellnajës së zmbrapsur nga përtërirja jonë.
Një qiell, drejt të cilit ndonjëherë vështrojmë
të lodhur nga puna: disa ditë duke pandehur mbi motin
e jetave tona, disa ditë duke e falendëruar dashurinë
që na dashuron, nganjëherë duke i bërë lavd nanës
që diti si të japë, ose duke ia falur babasë
që nuk mundi të japë atë që deshe ti.
Nisemi për në shtëpi: nëpër shkëlqimin e shiut apo peshën
e borës, apo skuqjen e plleshme të muzgut, por gjithmonë, gjithmonë – në shtëpi,
gjithmonë nën një qiell, qielli ynë. Dhe gjithmonë një hënë
si daulle e heshtur kah troket në çdo kulm
dhe secilën dritare, të një vendi — të gjithë ne
me fytyrë kah yjet
shpresa — një konstelacion i ri
gjersa na pret që ta vendosim në hartë
gjersa na pret që ta pagëzojmë — së bashku.
*Referenca gjeografike të ShBA-së: Great Lakes domethënë Liqenet e Mëdha (Superior, Michigan, Huron, Ontario dhe Erie); Great Plains apo Pllajat e Mëdha janë ultësirë në qendër të vendit, kurse Smokies dhe Rockies janë vargmale.
[Mësim shkrimi]
Gary Provost (1944–1995), shkrimtar dhe mësues shkrimi nga ShBA
Kjo fjali ka pesë fjalë. Ja edhe pesë fjalë tjera. Fjalitë pesëfjalëshe janë krejt OK. Por fjalitë kështu bëhen monotone. Dëgjo çka është duke ndodhur. Shkrimi po bëhet i mërzitshëm. Tingujt e shkrimit po ngulfatin. Tingëllon si muzikë që vendnumëron. Veshi kërkon një lloj varieteti.
Tash dëgjo. Tani do ndryshoj gjatësinë e fjalive dhe do krijoj muzikë. Muzikë. Të shkruarit këndon. Ka një ritëm të këndshëm, një kërcim, një harmoni. Përdor fjali të shkurta. Pastaj përdor fjali gjatësish të mesme. Dhe ndonjëherë kur jam i sigurt se lexuesi është i pushueshëm, e ballafaqoj atë me fjali gjatësish të konsiderueshme, fjali që djegë me energjinë e saj dhe merr hov me tërë vrullin e një kreshendoje, me bubullimën e tupanave, me përplasjen e daulleve — tinguj që thonë, dëgjo se kjo është me rëndësi.
Kështu që shkruaj me një kombinim fjalish të shkurta, të mesme, dhe të gjata. Dëgjo tinguj që e ledhatojnë veshin e lexuesit. Mos shkruaj vetëm fjalë. Shkruaj muzikë.
Foto: Cocoparisiene
Shkurtegëza për këtë postim: https://pli.si/2P2WOkH
