Lodër më të turpshme se ky Kongres nuk mund të lozin xhonturqit në kurrizin e shqiptarëve. Kongresi u quajt shqiptar vetëm që të gënjehet bota.
Citati më lart për Kongresin është prej gazetës Dielli nga federata Vatra e Amerikës. Veçse ajo nuk përshkruan Kongresin e Manastirit nga nëntori 1908, por kongresin më pak të njohur të Dibrës, që ndodhi më vonë, në verën 1909. Ose «Mexhlisin e Unitetit Arnaut-Osman», siç quhej në emërtim zyrtar turqisht.
Ky kongres i dytë u sponzorua nga autoritetet osmane dhe u organizua nga myftiu arnaut i Dibrës bashkë me tjerë bejlerë e agallarë nga Gegëria e Toskëria. Qëllimi ishte të devijohet rruga që kish nisur shtatë muaj më parë Kongresi i Manastirit. Mes tjerash, Kongresi i Dibrës vendosi, me citat tekstual nga pika 4 e rezolutës, se: «Nuk ekziston asnjë dëshirë për të themeluar një Anautllëk autonom».
Në skizmën e madhe mes arnautëve të asaj kohe, kongresistët në Dibër u pozicionuan pro turqve të rinj dhe nacionalizmit shtetëror osman, e kundër absolutizmit të sulltanit dhe klerit. Ishin reformatorë, demek. Mirëpo, njësoj si sulltanët, edhe ata kërkuan unitet të shtetit, u lypën kaurrëve të perandorisë lojalitet, e kaurrëve të Avropës — lexo: Fuqive të Mëdha — iu kërcënuan me xhihad nëse prekin vatanin osman. Biles ishin sidomos të irrituar pse kaurrët i kishin prekur Kretën babë dovletit; e mezi u qetësuan dikur nga zyrtarë turq, pak sa pa i shpallur luftë gjithë Avropës.
Në Dibër ishin ftuar edhe kaurrë nga tjera anë të Rumelisë, pra trojeve europiane të perandorisë osmane: maqedonas, vllehë, grekë, e serbë. Bëhet fjalë për krerë lokalë që përkrahnin turqit e rinj, pse kërkesën e tyre e shihnin si të keqe më të vogël se kalifin tiranik e klerin luftënxitës musliman që kishin sunduar ndër shekuj me kuran, fermane e fetfa. Ata kishin ardhur edhe nga kureshtja, për të parë se cilët arnautë kanë braktisur sulltanin e mbështesin turqit e rinj, si dhe nëse këta të fundit mund të menaxhonin a jo arnautët.
Kongresi i Dibrës nuk i zhgënjeu, thënë më së buti. Arnautët aty mbetën të ndarë në kaurrë e muslimanë, dhe këta të fundit në toskë e gegë, me zyrtarët osmanë si ndarës e pajtues të tyre, sipas nevojës. Konsujt europianë që shkruajnë për këtë mbledhi janë të impresionuar, sa nga diplomacia dredharake e osmanëve, aq edhe nga debilizmi proverbial i arnautëve. Të gjithë e dinin tashmë se arnautët ishin qorra të përçarë, por se ishin aq qorra!?
Një vit më vonë, më 1910, osmanët do të çojnë ushtri në Arnautllëk, e arnautët do të digjen me shtepi e katandi, e do të varen me qindra nëpër lisa, veç pse osmanët munden.
Vitin tjetër, më 1911, kur osmanët do te frikësohen prapë nga Avropa dhe do të kenë sërish nevojë për arnautë, në Arnautllëk do të çohet sulltan kalifi dora vetë. Ai do të kumtojë se ka me vete një relikë të veçantë: qimen e pejgamberit alejhi-selam. Dhe arnautët, të djegur e të vrarë nga osmanët pak muaj më parë, do të dalin prapë me mijëra që të falin namazin e akshamit me padishahun.
Por kongresistët e mbledhur në Dibër më 1909 nuk kanë si t’i dijnë gjithë këto lojëra të mëvonshme të fatit. Ata janë thjesht ushtarë të imët në fushë shahu, që shohin veç një hokë më larg. Janë arnautë.
Desha ta sjell këtë ngjarje këtu për të rikujtuar se ne shqiptarët e sotëm për çdo Manastir kemi gjithmonë dhjetë «Dibra»: për çdo kështjellë që ndërtojmë ditën mund të rrezojmë dhjetë natën po të na rrokin xhindët, me pak ndihmë miqësore nga aleatët tanë historike.
Shqiptari është qenie e rrezikshme, me një personalitet të dytë, të erret, e destruktiv, që mezi i fshehet me zor nën lëkure. Një si demon arnaut që shikojmë në sy sa herë shihemi në pasqyrë, i cili na flet me theks të huaj.
Është mirë ta njohim këtë prani, ta pranojmë se ekziston. Nëse duam të mbrohemi nga joshja vetëvrasëse që ushtron arnauti edhe sot mbi ne.
(Pamja: Litografi greke për nder të njëvjetorit të Revolucionit Xhonturk të 1908-ës, i cili rivendosi kushtetutën osmane dhe gjoja çliroi osmanët nga robëria.)
Shkurtegëza për këtë postim: https://pli.si/2OZ0rIy
