Emrat e vendeve të botës

Kjo listë është draft i një pro­jekti më gjithë­për­fshi­rës që trajton shkrimin e emrave të ven­deve në gju­hën shqipe, pa marrë para­sysh dia­lek­tin a tra­ditën let­rare. Lista cek emrat e ven­deve sov­rane, për­fshi shtetet anë­tare të Kom­beve të Bash­ku­ara, dhe disa terri­tore që qeve­risen si shtete të pava­rura.

Për secilin vend jam mundu me rekomandu një variant sa ma të për­shtat­shëm për gju­hën shqi­pe. Atë e jap në trajtë të pa­shqu­ar dhe të shquar. Poshtë tij cek sipas ne­vo­jës vari­an­te tjera, si shkur­tesat ose em­rin e shkurtë, emrin zyrtar, ose përdorime të tjera që ha­sen në litera­turë. Aty-këtu cek dhe të dhëna tjera me interes, si krye­qy­tetin ose emrin e popullit dhe gjuhëve.

Në rekomandimin e emrave shqip, ndje­k këto parime:

• Marr parasysh traditën e shqipë­rimit të emrave të vendeve, për­fshi Drejt­shkri­min e 1973-tës (D73)
• I shkruj emrat sipas shqiptimit dhe tingujve të shqipes
• Përpiqem me i shkru emrat si një fjalë të vetme, nëse pjesët për­bë­rëse nuk mund të për­doren veçmas (p.sh., Kostarika, jo Kosta Rika, sepse nuk thuhet Kosta; por Bosnjë-Hercegovina, sepse thuhet dhe Bosnja)
• Nëse një emër përbëhet prej disa pjesëve që mund të përdoren veçmas, vë vizë lidhëse mes pjesëve (p.sh., Bosnjë-Hercegovina)
• Nëse një emër për­bë­het prej emrit të një të shenjti, që sipas tra­ditës shkru­het nda­ras, përdor vizë lidhëse (p.sh., San-Marino)

Meqë ra fjala e vizës lidhëse, ajo kurrsesi nuk duhet me u shkru me hapë­sirë para ose pas.

Në këtë draft nuk shënoj shqip­timin e emrave, por theksi rëndom vetë­kup­tohet, sido­mos duke kra­hasu traj­tën e shquar me të pashquarën. Në edici­one të ardh­shme, shpresoj ta zgjëroj listën edhe me emra territoresh dhe qytetesh të rëndë­sish­me.

Falënderoj ad­minët e grupit «Dasha­mirë të gjuhës» në Face­book për ndih­mën dhe sugjeri­met. Man­gësitë dhe gabi­met janë të miat.

Shtete sovrane

A

Afganistan, Afganistani
— edhe: Avganistan, nën ndikimin e sërbokroatishtes

Afrikë e Jugut, Afrika e Jugut

Algjeri, Algjeria
— edhe: Alzhir, nga frëngjishtja, përmes sërbokroatishtes
— kryeqyteti: Algjer

Andorrë, Andorra

Angolë, Angola

Antigua-Barbudë, Antigua-Barbuda
— edhe: Antigua dhe Barbuda

Arabi Saudite, Arabia Saudite
— shkurt: Arabi; Saudi, Saudia

Argjentinë, Argjentina

Armeni, Armenia

Australi, Australia

Austri, Austria

Azerbajxhan, Azerbajxhani
— edhe: Azerbeixhan, Azerbejxhan, si stërkorrigjime

B

Bahame, Bahamet

Bahrajn, Bahrajni
— edhe: Bahrejn, Bahrejni; Bahrein, Bahreini
— arabisht: al-Bahrajn

Banglladesh, Banglladeshi

Barbados, Barbadosi

Belgjikë, Belgjika

Belizë, Beliza
— edhe: Belize, pashq. e shq.

Bellorusi, Bellorusia
— edhe: Bjellorusi, Bjellorusia
— anglisht: Belarus

Benin, Benini

Bocuanë, Bocuana
— edhe: Bocvana

Bolivi, Bolivia
— zyrtarisht: Shteti Shumëkombësh i Bolivisë

Bosnjë-Hercegovinë, Bosnjë-Hercegovina
— shkurt: Bosnjë, Bosnja
— edhe: Bosnje, Bosnja; Bosnja dhe Hercegovina

Brazil, Brazili
— kryeqyteti: Brazili, Brazilia

Breg i Fildishtë, Bregu i Fildishtë
— anglisht dhe frëngjisht: Côte d’Ivoire
— anglisht (jozyrtarisht dhe historikisht): Ivory Coast

Britani, Britania
— edhe: Britania e Madhe; Mbretëria e Bashkuar
— zyrtarisht: Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës Veriore

Brunej, Bruneji
— edhe: Brunei, pashq.
— anglisht: Brunei
— Rekomandoj trajtën e pashquar Brunej, ndonëse nuk haset në literaturë.

Bullgari, Bullgaria

Burkinafaso, Burkinafasoja
— edhe: Burkina-Faso, Burkina-Fasoja; Burkina Faso

Burund, Burundi
— Rekomandoj trajtën e pashquar Burund, ndonëse nuk haset në literaturë.

Butan, Butani

Ç

Çad, Çadi

Çeki, Çekia
— zyrtarisht: Republika Çeke

Çile, Çilja
— edhe: Kili, stërkorrigjim

D

Danimarkë, Danimarka

Dominikë, Dominika

Egjipt, Egjipti

Ekuador, Ekuadori

Emirate të Bashkuara Arabe, Emiratet e Bashkuara Arabe
— shkurt: Emirate

Eritre, Eritreja

Estoni, Estonia
— populli: eston — tjetër: estonez
— Rekomandoj variantin eston, që përkon me variantet leton dhe lituan, për popujt baltikë.

Esuatin, Esuatini
— edhe: Svazilandë, Svazilanda
— tjetër: Svaziland, Svazilandi; Suazilandë, Suazilanda
— mundet edhe: Esvatin, Esvatini; Eswatin, Eswatini
— zyrtarisht: Mbretëria e Esuatinit
— anglisht: Swaziland, Eswatini
— Rekomandoj variantin Esuatin/Esuatini, meqë përkon me emrin zyrtar të vendit, në përdorim nga prilli i 2018-s. Si alternativë, mund të përdoren variantet me v ose w në vend të u-së. Kurse varianti më i përpiktë i emrit të vjetër është Svazilandë, meqë përkon me modelin e emrave me -landë: Finlandë, Tajlandë, etj.

Etiopi, Etiopia

F

Filipine, Filipinet

Finlandë, Finlanda

Fixh, Fixhi
— edhe: Fixhi, pashq.
— Rekomandoj trajtën e pashquar Fixh, ndonëse nuk haset në literaturë.

Francë, Franca

G

Gabon, Gaboni

Gajanë, Gajana

Gambi, Gambia

Ganë, Gana

Gine Ekuatoriale, Gineja Ekuatoriale
— edhe: Guineja Ekuatoriale

Gine-Bisau, Gine-Bisaui
sipas kryeqytetit, për ta dallu nga Gineja
— edhe: Guinea-Bissau

Gine, Gineja
— edhe: Guine, Guineja; Guinea
— Rekomandoj trajtën Gine, meqë përkon me shqiptimin në origjinal.

Gjeorgji, Gjeorgjia
— edhe: Gruzi, Gruzia

Gjermani, Gjermania

Grenadë, Grenada

Greqi, Greqia

Guatemalë, Guatemala

H

Hait, Haiti
— edhe: Haiti, pashq.
— Rekomandoj trajtën e pashquar Hait, ndonëse kjo nuk haset në literaturë.

Holandë, Holanda
— edhe: Hollandë

Honduras, Hondurasi
— populli: honduren

Hungari, Hungaria

I

Indi, India

Indonezi, Indonezia

Irak, Iraku

Iran, Irani
— zyrtarisht: Republika Islame e Iranit

Irlandë, Irlanda

Islandë, Islanda

Itali, Italia

Izrael, Izraeli

J

Japoni, Japonia

Jemen, Jemeni

Jordani, Jordania

K

Kaboverd, Kaboverde
— edhe: Kepi i Verdhë

Kamboxhë, Kamboxha
— edhe: Kambóxhia, shq. e pashq., nën ndikimin italian (D73)
— frëngjisht: Cambodge (Kamboxhë)
— anglisht: Cambodia (Kembodië)
— kmerisht: Kampuchea (Kampuqië)
— Rekomandoj variantin Kamboxhë/Kamboxha, nga frëngjishtja, meqë i përshtatet ma mirë shqipes.

Kamerun, Kameruni

Kanada, Kanadaja
— edhe: Kanadë, Kanada

Katar, Katari

Kazakistan, Kazakistani

Kenjë, Kenja
— edhe: Kénia, shq. e pashq. nën ndikimin italian; Kení, Kenía
— anglisht: Kenya (Ken-jë)
— suahilisht: Kenya [ˈkɛɲa]
— Rekomandoj variantin Kenjë, sipas mo­delit Spanjë dhe Bosnjë, si ma të për­shtat­sh­me për shqi­pen; trajta e shquar Kenja përkon me shqiptimin vendas, suahilisht dhe ang­lisht, me tingullin nj [ˈkɛɲa]. Varianti Kénia nuk i për­shta­tet shqipen, kurse Kení nuk për­kon me emrin zana­fillor dhe nuk gëzon prestigj të mjaf­tue­shëm në të gjitha tro­jet shqiptare.

Kinë, Kina
— zyrtarisht: Republika Popullore e Kinës

Kirgistan, Kirgistani
— edhe: Kirgizi, Kirgizia

Kiribat, Kiribati

Kolumbi, Kolumbia

Komore, Komoret

Kongo-Brazavilë, Kongo-Brazavila
sipas kryeqytetit, për ta dallu nga Kongo-Kinshasa
— shkurt: Kongo, Kongoja
— zyrtarisht: Republika e Kongos

Kongo-Kinshasë, Kongo-Kinshasa
sipas kryeqytetit, për ta dallu nga Kongo-Brazavila
— shkurt: Kongo, Kongoja
— zyrtarisht: Republika Demokratike e Kongos

Kore e Jugut, Koreja e Jugut
— shkurt: Kore, Koreja
— zyrtarisht: Republika e Koresë

Kore e Veriut, Koreja e Veriut
— shkurt: Kore, Koreja
— zyrtarisht: Republika Demokratike Popullore e Koresë
— kryeqyteti: Pjonian; varianti Penian është hua­zim i zvetë­nuar përmes rusishtes

Kosovë, Kosova
— edhe: Dardani, Dardania
— tjera: Kosovë-Metohi (zyrtarisht para 1969-s) ose Kosovë-Dukagjin (alternativë për Kosovë-Metohi)
— anglisht: Kosovo (standarde), Kosova (alternativë nga shqipja), Kossovo (arkaike)
— sërbisht: Kosovo (zyrtare), Kosovo i Metohija (përdorim hegjemonist i Sërbisë), Kosmet (shkurtesë për Kosovo i Metohija)

Kostarikë, Kostarika
— edhe: Kosta Rika

Kroaci, Kroacia

Kubë, Kuba
— populli: kuban

Kuvejt, Kuvejti
— edhe: Kuvajt, Kuvajti

L

Laos, Laosi
— mundet: Lao, Laoja, si në gjuhën vendase

Lesoto, Lesotoja

Letoni, Letonia
— anglisht: Latvia
— populli: leton — tjetër: letonez
— Rekomandoj variantin leton, të sanksionuar me D73.

Liban, Libani

Liberi, Liberia

Libi, Libia

Lihtenshtajn, Lihtenshtajni

Lituani, Lituania
— populli: lituan — tjetër: lituanez
— Rekomandoj lituan, të sanksionuar me D73.

Luksemburg, Luksemburgu

M

Madagaskar, Madagaskari

Mal i Zi, Mali i Zi

Mal, Mali
— edhe: Mali, pashq.
— Rekomandoj trajtën e pashquar Mal, ndonëse nuk haset në literaturë.

Malajzi, Malajzia
edhe: Malejzi

Malau, Malaui
— edhe: Malawi, Malavi
— Rekomandoj trajtën e pashquar Malàu, ndonëse nuk haset në literaturë.

Maldive, Maldivet

Maltë, Malta

Maqedoni, Maqedonia
— në OKB si: Republika ish-Jugosllave e Maqedonisë
— edhe: Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë (IRJM)
— shpejt: Maqedoni e Veriut, Maqedonia e Veriut
— populli: maqedon ose maqedonas
— Rekomandoj variantin ma të shkurtë maqedon për emër të po­pullit, ndonëse D73 për­c­akton vari­antin maqe­donas. Ky variant domethënë «i Maqe­donit» do të jetë for­mu nën ndikimin e emrit Maqedon, që në mito­logjinë he­lene njihet si para­ar­dhë­si i maqedonëve të lashtë. Kurse varianti maqedon ndjek modelin e përhapur të emrit të po­pullit në ra­port me emrin e vendit si te gjer­manët për Gjer­ma­ninë, es­tonët për Esto­ninë, etj.

Marok, Maroku

Marshalle, Marshallet
ndryshe: Ishuj Marshall, Ishujt Marshall

Mauritani, Mauritania

Meksikë, Meksika

Mikronezi, Mikronezia

Mjanmar, Mjanmari
— historikisht dhe nga qeveri të huaja: Birmani, Birmania
— në OKB: Mjanmar, Mjanmari
— edhe: Mianmar, stërkorrigjim

Moldavi, Moldavia

Monako, Monakoja

Mongoli, Mongolia

Moris, Morisi
— edhe: Mauritius, si anglisht

Mozambikë, Mozambika
— edhe: Mozambik, Mozambiku

N

Namibi, Namibia

Nauru, Nauruja

Nepal, Nepali

Niger, Nigeri

Nigeri, Nigeria

Nikaragua, Nikaragua
— mundet: Nikaragë, Nikaragua

Norvegji, Norvegjia

O

Oman, Omani

P

Pakistan, Pakistani

Palau, Palaui
— edhe: Palau, shq.
— Rekomandoj trajtën e shquar Palaui, ndonëse nuk haset në literaturë.

Palestinë, Palestina

Panama, Panamaja

Papua-Niugine, Papua-Niugineja
— edhe: Papua Guineja e Re
— anglisht: Papua New Guinea
— gjuhë vendase: Papua Niugini
— Reko­man­doj variantin Papua-Niugine. Ndonëse nuk haset në lite­ra­turë, është ma i thjeshtë, ma i për­shtat­shëm për shqiptim e lakim, dhe ngja­son me emrin zana­fillor. Është gjith­ashtu ma i logjik­shëm, meqë nuk ka Papua Guine të vjetër.

Paraguaj, Paraguaji
edhe: Paraguai

Peru, Peruja

Poloni, Polonia

Portugal, Portugalia

Q

Qendrafikë, Qendrafika
— zyrtarisht: Republika Qendrafikane
— edhe: Afrika Qendrore
— frëngjisht: Centrafrique
— Rekomandoj variantin Qendrafikë, ndonëse nuk haset në literaturë.

Qipro, Qiproja

R

Republikë Dominikane, Republika Dominikane
— mos e ngatërro me Dominikën

Ruandë, Ruanda
— edhe: Ruanda, pashq.

Rumani, Rumania

Rusi, Rusia
— zyrtarisht: Federata Ruse

S

Salvador, Salvadori

Samoë, Samoa
— edhe: Samoa, pashq.

San-Marino, San-Marinoja
— edhe: San Marino

Sao-Tome-Prinsip, Sao-Tome-Prinsipi
— mundet: Shën-Tome-Prinsip

Sejnt-Kits-Nevis, Sejnt-Kits-Nevisi
— shkurt: Shën-Kits
— edhe: Shën Kits dhe Nevis

Sejnt-Lushë, Sejnt-Lusha
— edhe: Shën Luçia
— mundet: Shën-Luçi, Shën-Luçia

Sejnt-Vinsent-Grenadine, Sejnt-Vinsent-Grenadinet
— shkurt: Sejnt-Vinsent
— edhe: Shën Vincenti dhe Grenadinet
— mundet: Shën-Vinsent

Sejshelle, Sejshellet

Senegal, Senegali

Sërbi, Sërbia
— edhe: Serbi, Serbia
— Rekomandoj variantin Sërbi, sepse përkon me shqip­timin sërbisht dhe me shqip­timin mjaft të për­hapur ndër shqip­tarë.

Sierraleonë, Sierraleona
— edhe: Sierra-Leonë, Sierra-Leona; Sierra Leone

Singapor, Singapori
— edhe: Singapur, Singapuri

Siri, Siria

Sllovaki, Sllovakia

Slloveni, Sllovenia

Solomone, Solomonet
— ndryshe: Ishuj Solomon, Ishujt Solomon

Somali, Somalia

Spanjë, Spanja

Sudan i Jugut, Sudani i Jugut
— edhe: Sudani Jugor
— Rekomandoj variantin Sudan i Jugut, meqë përkon me traditën e emrave të ngjashëm: Koreja e Jugut, Afrika e Jugut, etj.

Sudan, Sudani

Suedi, Suedia

Surinam, Surinami

Sh

Shqipëri, Shqipëria
— edhe: Shqipni, Shqipnia
— historikisht: Arbën, Arbni; Arbër, Arbri; Arbëri, Arbëria
— anglisht: Albania
— frëngjisht: Albanie
— gjermanisht: Albanien
— turqisht: Arnavutluk
— arumunisht: Arbinishia
— romisht: Shkiperiya

Shrilankë, Shrilanka
— edhe: Sri Lanka

Shtetet e Bashkuara të Amerikës
— shkurt: Shtetet e Bashkuara, ShBA
— edhe: SHBA, Shtetet e Bashkueme
— tjetër: Vëndet e Bashkuar (N. Frashëri)
— mundet shkurt: Juesej, Jueseji
— Shih edhe: Jueseji: Emnat e shteteve dhe kryeqyteteve

T

Tajlandë, Tajlanda

Tajvan, Tajvani
— edhe: Taivan, Taivani
— zyrtarisht: Republika e Kinës

Tanzani, Tanzania

Taxhikistan, Taxhikistani

Timor Lindor, Timori Lindor
— shkurt: Timor, Timori
— në OKB si: Timor-Leste, Timor-Lestja

Togo, Togoja

Tongë, Tonga

Trinidad-Tobago, Trinidad-Tobagoja
— edhe: Trinidad-e-Tobago; Trinidad dhe Tobago

Tunizi, Tunizia

Turkmenistan, Turkmenistani

Turqi, Turqia

Tuvalu, Tuvaluja

U

Ugandë, Uganda

Ukrainë, Ukraina

Uruguaj, Uruguaji
— edhe: Uruguai

Uzbekistan, Uzbekistani

V

Vanuatu, Vanuatuja

Vatikan, Vatikani

Venezuelë, Venezuela
— edhe: Venecuela

Vietnam, Vietnami

Xh

Xhamajkë, Xhamajka

Xhibut, Xhibuti
— edhe: Xhibuti, pashq.

Z

Zambi, Zambia
— edhe: Zámbia, shq. e pashq., nën ndikimin italian

Zelandë e Re, Zelanda e Re
— mundet: Aotearoë, Aotearoa, si në gjuhën vendase, maorisht

Zimbabve, Zimbabveja

Zvicër, Zvicra
— edhe: Shfajcarri, Shfajcarria, bised.

Territore separatiste

Abhazi, Abhazia
— edhe: Abkazi, Abkazia, dhe Abkhazia, nga rusishtja përmes anglishtes
— anglisht: Abkhazia; abhazisht: Аҧсны́, Apsny [apʰsˈnɨ]; gjeorgjisht: აფხაზეთი, Apkhazeti [ɑpʰxɑzɛtʰi]; rusisht: Абха́зия, Abkháziya [ɐpˈxazʲɪjə]
— Abhazia është territor me sov­ra­nitet të kontestuar. Republika e Abhazisë, që qeveris me territorin, ka njohje të kufi­zuar si shtet i pavarur. Pjesa dërr­muese e ba­shkë­sisë ndër­kombëtare e kon­si­de­rojnë Abhazinë si pjesë të Gjeorgjisë.
— Rekomandoj variantin Abhazí, sepse vjen nga emri rus, që është ma i për­hapuri ndër­kombë­ta­risht. Gjithashtu, përshtatet ma mirë me shqip­timin rus dhe me traditën e shqipë­rimit të fjalëve nga ru­sishtja, ku kh (një tingull grykor) kthehet h. Një­herësh, përkon pjesërisht me variantin gjeorgjian.
— Kryeqyteti: Suhum, Suhumi — anglisht: Sokhumi ose Sukhumi; abhazisht: Аҟәа, Aqwa; gjeorgjisht: სოხუმი [sɔxumi]; rusisht: Сухум(и), Sukhum(i)
— Rekomandoj variantin Suhum, në të shquarën Suhumi, për të njëjtat arsye pse re­ko­man­doj va­ri­antin Abhazi për emër të vendit. Re­ko­man­doj traj­tën e pa­shquar Suhum, meqë për­shtatet ma mirë me struk­turën e shqipes dhe gjen mbë­shtetje në em­rin rus që haset në dy trajta: Sukhum dhe Sukhumi.

Oseti e Jugut, Osetia e Jugut

Qipro Veriore, Qiproja Veriore
— zyrtarisht: Republika Turke e Qipros Veriore

Sahara Perëndimore, Saharaja Perëndimore
— zyrtarisht: Republika Demokratike Arabe e Saharasë

Somalilandë, Somalilanda

Shkurtegëza për këtë postim: https://plisi.org/?p=5194