Fëmijë për botë

— Paskemi ba fëmijë për botë, mor bir. Nuk bahet ky vend. Këta që e kanë kapë, nuk shka­pen kurrë. Ka mbaru, ka marrë fund.

Plaku që më flet pi kafe dhe më shikon drejt në sy. Ai e plaka rrojnë në një nga shtë­pitë për­ballë. Mua më kuj­to­hen si çift i bukur në mesomoshë, që nisën the­melet e shtë­pisë për­ballë nesh më 1989. Atë vit familja jonë ikëm në Suedi; mbaj mend se si babai im i de­pri­muar, që kish kuptuar qëllimet e Ser­bisë, për­së­riste netëve: «po bajmë shpi për shki». Sot ser­bët kanë ikur. Shtëpia e komshive ka dy kate, me dy hyrje, për dy djemtë. Por dy djemtë janë sot në Amerikë. Në rrugën ku je­tojmë në Gjakovë ka 22 shtëpi. Të gjithë kanë djem e vajza në mergim.

Kjo kuptesë më godet këtë nadje si plumb në ballë. Gjako­varët janë ndoshta të vetmit që s’kanë pasur traditë mër­gimi. Në kohën e Shqi­p­­nisë së vjetër, kur qy­te­tarët tur­qisht­folës gjet­kë humbnin në Tur­qi, paria shqipfolëse e qytetit ku­fi­tar ikën në Shqipni. Qytetet tjera u ripopu­lluan me banorë rre­thesh dhe u kthyen në ka­tunde të më­dha, por gjako­varët nuk shi­tën pro­nat. Djemtë e tyre kthe­he­shin nga Shqip­nia si na­cio­nalistë të arsi­muar. Më vonë, në vaktin e Titos, këta burra të ar­si­muar i shërbyen atij si administratorë, duke nxjerrë fa­vore, shkollim shqip, fla­mur shqiptar, një zhvi­llim indus­trial. Të kup­tohemi, Tito ishte dik­tator dhe Ju­go­sllavia shtet një­parti­ak, fa­milja ime është një nga ato që vuajtën bur­gun e per­se­­­kutimin. Por edhe ferri ka rrathë të ndryshëm, thonë. Kur Tito u kujtua të ulte pa­punësinë me mërgim të rre­gullt në Zvicër e Gjermani, gjako­varët nuk ikën, pse ki­shin punë në shtëpi. Gurbeti në diktaturë të pro­le­ta­riatit bo­shatisi më fort fshat­rat. Por ai ishte i kon­trolluar; dik­tatura nuk u jepte pasa­porta të gji­thëve. E kish matur me kandar sa fshatarë du­hen, për të funksionar bujqësia.

Ky mërgimi i pakontrolluar sot është tjetër bishë. Sot ka fshat­ra fantazmë në rre­thin e Gja­kovës. Shtëpi të mëdha, rrugë, kop­shtie e ara. Të gjitha bosh, djerrë, pa frymë njeriu. Të gjithë janë jashtë, kanë marrë dhe pleqtë. Ba­gëtinë e kanë the­rrur, puset mbyllur, dyert e ndryra me çelës. Fshatrat tjera po shti­rren rrëm­bye­shëm. Në Raho­vec kanë gjetur një më­nyrë që çon gjithë rininë për Vlorë e Itali. Nja dy ndër­tim­tarë kosovarë në Gjermani marrin atje gjithë rininë e fshat­rave ku­fitare me Shqi­përinë. Ikin edhe qyte­tarët, për herë të parë në histo­rinë e qy­tetit — dhe ikin për të mos u kthyer më. Nuk bahet ky vend, më thonë të gjithë, njësoj si plaku i kom­shive. Keta që e kanë kapë, nuk shkapen kurrë. Ka mbaru, ka marrë fund.

Pasojat janë mishngjethëse, kjo bisha e re e mërgimit është mur­tajë e bardhë. Fshatarët e mbetur nuk gjejnë krahë pune. Bleg­torët ma­rrin nga 40 cent për litër qu­mësht, më shumë se në Suedi, por duhet të ulin rendi­me­n­tet se s’kanë punë­torë. The­rrin lopë qu­më­shtore. Buj­qit zvogëlojnë par­celat. Duhet të auto­ma­ti­zojnë pu­nën, por ato lloj inves­timesh duan lekë që s’i kanë. E puna ma­nuale do punëtorë.

Bisha e mërgimit kafshon edhe qytetin. Për këto ditë sa jam këtu kam folë me të gjitha shtre­sat e mundshme so­ciale. Në­punës, pu­no­njës në sektorin IT, në polici, në gjy­qësor, VIP-a të est­radës, dok­torë, doganierë, ndër­marrës të suksesshëm. Të gjithë duan të ikin. Të she­sin ndër­marrjet, të heqin steto­sko­pet, të zhve­shin uni­for­mat, të dorezojnë çelësat e zyrave, të ikin, të ikin, të ikin. Kësaj radhe pa haj­gare. Të ikin të mos u kthyer më kurrë. Për da­llim prej herave tjera, tashti më thonë që duan të ikin edhe pasu­narët. Çka më ndihmon parja nëse sëmurem, kur nuk i besoj mjekut. Fëmijët na dalin të trashë nga shko­lla, kemi mësues me dip­loma fallco. Nuk bahet ky vend, me thonë të gjithë. Keta që e kanë kapë, nuk shka­­pen kurrë. Ka mbaru, ka marrë fund.

Spitali i Gjakovës, që shërben për tërë qarkun me pothuaj 100 mijë banorë, nuk ka më repart të infe­k­sionit, pse mje­ku i vjetër ka dalë në pension. Nuk ka më as repart të ofta­l­mo­lo­gjisë, për të njejten arsye. Të gjithë presin me tmerr pen­sio­nimin e gjinekologut. Dok­torët gja­ko­­varë janë sot shefa re­partesh në Gjer­mani, Zvicër. Fola me një kar­diolog që punon jashtë:

— Pse ike mor burrë, kur je mirë me lekë?

— Ku ta çoj fëmijën në shkollë, mo vlla, — më përgjigjet. — Po kur të sëmurem unë? Edhe dok­tori ka nevojë për doktor, e unë nuk u zë dot besë kolegëve të mi. A e di sa janë kapur me skandale, me operime të panevojshme, me turpe. Gjo­biten, vazhdojnë, si hiç asgjë. Nuk rrnohet në një vend ku ka vdeke morali.

Nuk bahet ky vend. Keta që e kanë kapë, nuk shkapen kurre. Ka mbaru ky vend. Ka marrë fund.

Mendoj krejt këto, tek pi kafe të komshitë për­ballë. E shi­koj pla­kun, të thinjur, me lëvizje të nga­dalta. Plaka mezi lëviz. Dikur ishin çift aq i bukur. Ajo qan sa herë flet për djemtë në Ame­rikë. E shi­koj atë grua, e kujtohem si qante me dënesë par­mbrëmë Niza, gruaja e ungjit tim, pse i iku vajza Rrezja për Amerikë. Me iu dhimbë gurit e drunit. Më kuj­to­het si qante Rrezja, kur s’ish afër e ëma. Si qante pas­taj në makinë Orezana, vajza ime.

— Pse qan ti moj bijë?

— Bab, po ikin të gjithë, kur të vde­sin pleqtë nuk kemi më ku të kthe­hemi. Ne mbesim pa verat në Gja­kovë. Ti mbe­tesh pa atdhe. Si mos me qa?

Mendoj të gjitha këto dhe më vjen një dëshirë e papritur me ndezë një cigare, unë që kam 7 vjet pa tymosë. Po nuk ndreq gjë cigarja, i them vetes. E për ta ndë­rruar mu­ha­­betin, e pyes plakun për­ballë se a ka ndërmend ta su­va­tojë shtë­pinë. I ka mbetur me tulla të kuqe, ndërsa unë e di se ka para, me dy djemtë në Ame­­rikë. Mendoj se ndo­shta nuk po gjen mje­shtra të mirë. Por jo. Ai ndreq syzet mbi sy dhe fshan, me një ton që me kujton plakun tim më 1989.

— E pse me ba atë punë mor bir? Pse me ly nji shpi që mshelet kur të vdesim na pleqtë? Djem­të nuk kthehen, se nuk bahet ky vend. Këta që e kanë kapë, nuk shkapen kurrë. Ka mbaru. Ka marrë fund.

Foto: Një djalë nget biçikletën në­për Çarshinë e Gjakovës (Fjollë Ramadani, 2018, në Wiki­media, me licencë CC BY-SA 4.0)

Shkurtegëza për këtë postim: https://plisi.org/?p=6282