Tema: gjuha standarde • Plisi.org

Gjuha e pandemisë

Vëre maskën apo vendose maskën? Pyetje si kjo na kujtojnë se kovidi po na sfidon mënyrën si komunikojmë me njëri-tjetrin. Dhe kjo punë s’ka të bëjë veç me gjuhën — shpërfaq njohuritë, përvojat dhe paragjykimet e tona për shoqërinë, …

Malokët e Manhattanit

Kisha lanë takim te dentisti në Manhattan, aty afër ku punoj, me shkue gjatë pushimit që mos me humbë kohën — nji udhë e dy punë, si i thonë fjalës.

Mbasi kreva punë, prita ashensorin në katin e 27, ku …

Dita e gjuhës amtare

Gëzuar ditën e gjuhës amtare! Sigurisht me gjuhë amtare kuptojmë atë varietet që kemi nxënë të parin, arketipin tonë gjuhësor. Imi është e folmja e butë e Tiranës, nxënë si gjuhë amtare prej moma Fetit, të cilën dua ta kujtoj …

Libri i Mary Motesit për Kosovën: Shqip me paskajore

Libri promovohet të mërkurën, me 11 tetor, në Londër. Ma poshtë po e sjellim pasthënien e përkthyesit Agim Morina rreth gjuhës që ka përdorë në botimin shqip.

Dy fjalë rreth përkthimit

Përkthimi i këtij libri, qysh kanë me vënë re …

Standardi dhe gegnishtja

Nji natyrë përfundimtare dhe e pandryshueshme e gjuhës, cilado ajo, thjesht nuk ekziston. Prurjet, si krejt risimet e ndryshimet në gjuhë, varen veç nga besojmat e përpjekjet njerëzore. Ç’mendësi kemi sot lidhur me hapjen e mëtejme të standardit ndaj prurjeve …

Mëshele fjalorin

Fjalori i shqipes i vitit 1954 shënon fjalë si mëshel e i mbramë ose edhe nalt. Botimi i radhës i leksikografisë, fjalori i vitit 1980, nuk e ka asnjërën nga këto leksema. Secila prej tyre mbetet kësisoj e papërfaqësuar …

Po ndryshon shqipja standarde

E kemi thënë më parë se shqipja po ndryshon. Gjuha standarde do bëhet heret a vonë me paskajore: kemi me e shkru me lexu. Mes thjeshtimesh tjera, do shkurtohet edhe pjesorja: kemi shkruar do bëhet kemi shkru…

Me lu a mos me lu, kjo asht çështja

Vajza ime pesëvjeçare më thotë:
«Babi, eja të luajmë, të lutem!»
Kështu më thoshte djali para se të fillonte shkollën!
Tash thotë: «Babë, hajde me lu!»

E huazova këtë tekst — me pak ndërhyrje — nga një status i fejsbukut.…

Toskët përdorin paskajoren

Lëvizja dhe përqendrimi i popullsisë së Shqipnisë Administrative në Tiranë, Durrës, Elbasan e tjera qytete, lëvizja e veriorëve dhe jugorëve prej bjeshkësh në rrafshina — fjala vjen, kur një mirditor e një dangëlliot vendosen në Tiranë — ban që ata …

Sugjerime e vërejtje rreth ndryshimeve në drejtshkrim

Lajmi për vendimet e Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe asht lajmi ma i mirë kulturor shqiptar rreth gjuhës shqipe për dhjetëvjeçarë të tërë. Ma në fund një grup gjuhëtarësh mori vendim që të thejë akullin që ngriu gjuhën shqipe në …

Gegnishtja, gjuhë e huej?

Para pak muejsh nji koleg e shpërndau në rrjete shoqnore nji video-intervistë të Top Channelit me albanologun Wilfried Fielder. Fokusi i kolegut asokohe ish te përgjegjja e studiuesit gjerman për dallimet fonetike mes gegnishtes e tosknishtes dhe përshfaqjes së këtyne …

Gegnishtja dhe gjuha e mahallës

Kur nji mik ma bani nji vërejtje dashamirëse se si me e shkru nji fjale gege, u përgjigjja pak a shum kështu: Mvaret prej dialektit. Dardanisht kish me u shkru ashtu siç po sugjeron ti!

Por ndërsa kujtova se e …

Si po ndryshon gjuha shqipe

Njerëzit natyrshëm përpiqen me bë ma shum punë me ma pak mund. Andaj dhe gjuha njerëzore shkon tue u bë ma e thjeshtë: kursen tingujt e fjalët, thjeshton rregullat, dhe arrin me mbijetu përballë sfidave të reja.

E pse mos …

Gegnishtja, grue në havale

Gegnishtja, shaje e nàle,
bâ si grue n havale.
E ngrata, vyshkë e thá,
ká t drejta, qysh nuk ká?
Ká t drejtë me vênue,
kush pa e trazue:
safish pênin për t kepë;
sa trash brumin për petë;
me …

Mbi matjet e korpusit të shqipes

Domeni publik i gjuhës dikur kishte raviza më të prera e të dallueshme. Sot këto dalin të vagullta, meqë shumë veprimtari, dikur gjysmëpublike, jopublike, private e intime madje, tashmë depërtojnë e nguliten madje fare në domenin publik. Me përhapjen virale …

Për këta, Norvegjia joenveriste s’asht shtet normal

Xhevat Lloshi asht ftu me folë për apelin e 20 ‘intelektualëve’. Mbasi për këtë kam një artikull të veçantë po thom vetëm që Lloshi s’e thotë as edhe një fjalë për këtë ‘apel’. Dhe një fakt tjetër me randësi që …

Ç’domethanë në gjuhën shqipe fjala ‘e-kioska’?

Kur nisi përdorimi i postelit (electronic mail, e-mail e masandej edhe email dhe imejll) më erdhi në mendje që në përkthimin shqip do të duhej me qenë postë elektronike, ashtu qysh nisi me u përdorë në …

A u njësua gjuha letrare më 1972?

Nga ngjarjet më të mëdha në historinë e kulturës shqiptare, që patën karakter gjithkombëtar deri sot mund të veçohen tri: Kongresi i Manastirit të vitit 1908, kur u vendos alfabeti shqip për të gjithë shqiptarët, Komisia Letrare Shqipe (në Shkodër) …

Shkrim i moçëm për pjesoren e shkurtë

Salih Gjuka, autori i këtij artikulli për pjesoren e shqipes (botu me 1913), më habiti për të mirë me analizën e hollë që ia ka ba pjesores së shqipes. Megjithëse asht një artikull i shkurtë, ka një trajtim të thellë …

Veturës shqip i thonë kerr

Mjaft u ngridhuet! Ai prind që me ose pa vetëdije e mëson fëmijën se duhet me thanë veturë e jo kerr asht tue mbrumë nji krijesë të damshme për shoqninë. Sepse tue e shtrëngu me folë në nji mënyrë të …

Jumkanisht, kamkenisht, kamqenisht

Për me i kuptu drejt të folmet kryesore të shqipes, kish qenë mirë me i riemërtu dhe me i tubu të paktën përkohësisht si:

(1) dardanisht ose jumkanisht — meqë thuhet “jum kânë”
(2) shkodranisht ose kamkenisht — meqë thuhet …

Histori e shkurtë e standardizimit të shqipes

Komisia Letrare Shqipe dhe gjuha standarde shqipe e elbasanishtes

1. Propozimi për krijimin e një gjuhe standarde shqipe asht dhënë në Kongresin e Elbasanit, i cili u mbajt me 2-8 shtator 1909. Por një punë e njëmendët për standardizimin praktik, …

Rreth dialektit të Elbasanit

Përbërja e përzjerë e popullësisë gjithashtu ka mundur të jetë njëri ndër faktorët që kanë kushtëzuar të përhapurit e tipit të pëgjithësuar të të folmes që është formuar në zonën dialektore gege të jugut dhe që ka pasur karakter të …

Pika 11 e Kongresit të Elbasanit

PIKA 11 E KONGRESIT ARSIMOR TË ELBASANIT:

Kongresi u rekomandon të gjithë pendëpërdorësve shqiptarë, që të përdorin, me sa të mundin, dialektin e Elbasanit, sepse ky asht dialekt që kuptohet në të gjitha anët e Shqipnisë dhe që sjell bashkim.

…

Pak fjalë për ë-në dhe j-në

Pyetje: Pse e mbajmë ë-në në fund të fjalës “këtë”?

Chashtja e ë-së në gjuhën shqipe asht shumë e ndërlikueme. Po e parafrazoj gjuhëtarin Eqrem Chabej, i cili për Kongresin 1972 pati thanë se nëse ky Kongres arrin me i

…

Analfabetizmi funksional dhe ndryshimi i standardit

Ç’është analfabetizmi funksional? Qe ç’thotë Wikipedia në anglisht:

Analfabetizëm funksional janë aftësi shkrimi e leximi që nuk mjaftojnë “me ia dalë mbanë në përditshmëri dhe nëpër detyra punësimesh që lypin aftësi leximi përtej nivelit themelor. Analfabetizmi funksional kontrastohet me analfabetizmin

…

Ekonomizimi i pjesores – mundësi për shqipen e përbashkët

Prestigji si parakusht e si pikësynim

Çdo shoqni vjen e shtresëzueme në hierarki. Gjuha, mjeti themelor i komunikimit shoqnor, vjen vetë e shtresëzueme krahas. Shtresëzimi shoqnor dhe shtresëzimi gjuhësor janë nji dhe e njejta gja, sepse kategorizimet sociale, raportet mes …

Kritikë klasifikimit të foljeve në Gramatikën e Akademisë (AShASh)

Shumica e studiuesve të shqipes pajtohen se klasifikimi i foljeve shqipe në zgjedhime ka qenë dhe ka mbetë një nga problemet ma të mëdha të gramatikëhartuesve të shqipes. Këtë e thonë, ndër të tjerë, edhe Selman Riza, Fatmir Agalliu, Tomor …

Fashizmi gjuhsor

Fashistat e ruejnë pushtetin në të njejtën mënyrë gati kudo, tue u shpallë luftë gjuhëve e të folmeve të popullit n’emën të kinse njishmënisë kombtare. Kisha Greke e mallkoi gjuhën tonë dhe vrau pishtarë të germave shqipe. Simbas priftave helenë, …

Gjuhtar pa Ë

Me këto rregullat që kemi, është shum vështirë me ditë se ku duhet vu Ë e ku jo! Për shembull, “gjuhëtar” (nga ‘gjuhë’ + ‘tar’) shkruhet me Ë në mes, kurse “lojtar” (nga ‘lojë’ + ‘tar’) shkruhet pa Ë. Pse …

Guzhinat e standartit

TIRANË, 8 maj 2014 — Nji shoqatë shqiptarësh nga Greqia na e zu’ syri tek i kërkonte kryeministrit me ia mbledhë betë gjuhëtares dhe deputetes Ledi Shamku-Shkreli, mbasi e partisë së tij kjo. Shembulli na tregon se grupe interesi që …

Pse «sod» dhe «asht»?

“Pse ‘sod’ e jo ‘sot’? Pse ‘asht’ dhe nuk ‘është’?” Nëse ndonjëherë të ka shku mendja me më pyetë, nuk je vetëm. Më kanë pyetë shum vetë para teje. Dhe meqë përgjigjet e shkurta që i kam përsëritë sipas nevojës …

G dhe L, dy rrymat

Përpara sesa ta fillojmë shqyrtimin e standardit, na duhet nji arsye e qëndrueshme. Pra, nji politikë gjuhësore. E politika gjuhësore e don nji vektor orientimi, pra përgjegjen për pyetjen “pse po çohemi me e shqyrtu standardin”.

Përfaqësuesit e nji rryme …

Urrejtja e Ardianit për Dardaninë

Jo rrallë, bëllogxhiu ngucakeq shpreh dashamirësi për fashistët sërbë dhe – ndërsa përvetëson edhe rrenat e propagandës së tyne – bahet nji nga ta.

Prind’ të dashtun – kam nji lutje për ju: Këshilloni fëmijët tuaj që të mos i …

Nuk jemi shkatërrimtarë, duam lirinë

I dashur Redaktor! Këto ditë botuat një vështrim nga Ilir Mborja, i cili mbronte dialektin standard të shqipes, duke damkosur ata që kërkojnë ndryshime si shkatërrimtarë të kombit. Ndërsa nuk arrin t’i arsyetojë qëndrimet e veta, autori i shkrimit u …