Getoar Mjeku

Shtatë ndryshime të domosdoshme

Për demokraci të mirëfilltë në Dardani, vyejnë ngutshëm shtatë ndryshime në Kushtetutë:

1. Zgjedhje me datë të paluajtshme — Zgjedhjet të mbahen të dielën e dytë të majit. Zgjedhjet për Kuvend të mbahen vetëm njiherë në çdo katër vjet. Zgjedhjet …

Istori e ϭkrimit ϭqip

Qe sipër një faksimile e fillimit të artikullit të Mit’hat Frashërit “Istori e shkrimit shqip.” Artikulli u botua më 1909 në faqen e parë të numrit të parë të revistës Diturija, të cilën e drejtonte po Mit’hati në Selanik. Teksti …

«Baladë çame» e Bilal Xhaferrit

I lindur në një fshat të Konispolit brenda kufijve të Shqipërisë, Bilal Xhaferri qe ndër shqiptarët e paktë të Çamërisë që nuk u dëbuan nga shtëpitë e tyre 70 vjet më parë. Por si mendimtar i lirë, poeti dhe shkrimtari …

Vit, vite, vjet

Qe shqip, një rregull e veçantë drejtshkrimi tregon se kur shkruhet “vit,” kur “vite,” kur “vjet.” Për shembull, duhet me shkru “15 vjet” sepse po flasim për sasi, ndërsa shkruhet “vite plot begati,” meqë tani po theksojmë cilsinë e atyre …

«Qeni» i Rrahman Dedajt

I njohur pos tjerash për simbolikën e bimëve dhe shtazëve, Rrahman Dedaj (1939–2005) është një ndër pishtarët e vjershërimit modern dhe mjeshtrit e prozës në Dardani. I lindur në trevën e Llapit, Dedaj studioi gjuhën shqipe e letërsinë në Prishtinë, …

Burrat rrinë nën hije

Autorin e këtyre vargjeve e quanin në të vërtetë Andon Çako. Se si Çakoja u bë Zako nuk e dimë me saktësi, por fajin mund ta ketë ndonjë alfabet i kohës. Si shumica e rilindasve shqiptarë, edhe Çajupi kaloi pjesën …

Trimi im bëhet i imë’

Përemri pronor “im” ose “i imi” tregon se diçka i takon atij që flet. “Ky është libri im,” thotë folësi dhe bën me gisht nga libri i tij.

Trajtën “im” e përdorim pranë emrit – menjëherë para ose pas (p.sh., …

Ditëlindja e Madibës

Udhëheqësi revolucionar kundër Apartheidit dhe ish-kryetari i Afrikës së Jugut (1994-1999) lindi më 18 korrik 1918. Me profesion avokat, Nelson Mandela filloi veprimtarinë politike qysh në vitet ’50, duke u përfshi në lëvizjen jugafrikane për të drejtat e popullsisë zezake.…

TI dhe T’I…

Apostrofi zëvendëson Ë-në. Kështu që nga të+i kemi t’i. Nëse në të tashmen themi i them, në të ardhmen shkruajmë do t’i them (nga do të i them). Apostrofin e përdorim edhe në këtë pyetje: …

Erotika shqiptare para një shekulli

Qe shqip folklori erotik i fillimshekullit XX:

Kângë popullore.

E bukur qi nnritë si dielli
Kahë po shkon moj malit fiëlli,
Tuëj gzuë kodren, tuë gzuë shtegun
Ç’ po kërkon maletë vetun,
Kqyr si giaen t’ dashunin fjetun,
Xiria gjumin

…

Shum dhe shumë

Dikur shqiptarët e kanë thënë Ë-në në fund të ndajfoljes SHUM(Ë). Por tani Ë-ja nuk shqiptohet dhe do ishte më lehtë dhe më e arsyeshme mos me e shkru fare. Po ashtu, mund ta dallojmë ndajfoljen SHUM (shum punë, shum …

Për lirinë e Shqipërisë

Shqipnia nuk u çliru më 29 nandor 1944. Çlirimi i njimendtë filloi në dhjetor 1990, kur studentët u ngritën për «Shqipërinë si gjithë Europa», dhe vijon edhe sot.

Tue folë së voni për arsimin në Shqipni, Kryeministri Edi Rama …

Naimi për Amerikën

Ja se ç’thoshte rilindasi ynë Naim Frashëri për Shtetet e Bashkuara në një tekst mësimor të gjeografisë në shek. XIX:

Tekstin e gjejmë në dy libra: Dituritë… (1886, ribot. 1986) dhe Gjithësija (1895). Me germa të sotme del kështu:

Vëndet’

…

Deklarata e pavarësisë e Shteteve të Bashkuara

NË TUBIM, 4 korrik 1776.
Shpallja njizani e trembëdhjetë Shteteve të bashkueme t’Amerikës,

Kur në rrjedhën e ngjarjeve njerzore bahet e domosdoshme për nji popull me i shuejtë nyjat politike që e kanë lidhë me nji tjetër dhe me e …

Çile, jo Kili

Rilindasi ynë e quante vendin jugamerikan Qilia. Vendasit e quajnë Çile (Chile). Shum ma vonë, shqiptarët nisën me përdorë krejt gabimisht emnin Kili (dhe aty-këtu Kilia). Besoj se nuk asht vonë që edhe ne …

Më fal që më pështyve

«Më fal që më pështyve». Kështu tingëllon kërkimfalja e pasinqertë e atyne që e ftuan Çolliqin në Tiranë.

U mundova ta shpërfill punën e kangëtarit sllav, por rraptima e nji jave ma parë vijon të jehojë ende. Pandi Laço, që …

Urrejtja e Ardianit për Dardaninë

Jo rrallë, bëllogxhiu ngucakeq shpreh dashamirësi për fashistët sërbë dhe – ndërsa përvetëson edhe rrenat e propagandës së tyne – bahet nji nga ta.

Prind’ të dashtun – kam nji lutje për ju: Këshilloni fëmijët tuaj që të mos i …

M'inati të resë, më dektë djali

Përfaqësuesja dardane sod luan ndeshjen e parë me bekimin e FIFA-s. Apartheidi ndërkombtar ndaj gjysmës së kombit tonë ka nisë të marrë fund. Ky lajm duhet t’i gëzojë të gjithë shqiptarët.

Lajmi duhet të na gëzojë, ndonse s’asht krejt çka …

Qindvjetori i Prenk Vidit të Shqipnisë

Më 7 mars 1914, nji fisnik gjerman mbërrijti në Durrës për ta marrë fronin shqiptar. Por sundimi i Mbretit Vid qe ditëshkurtë. Kundër tij u ngritën n’emën të fesë anmiqtë e Shqipnisë.

Dallas, Teksas — Shum bujarë në Perëndim zunë …

Nuk jemi shkatërrimtarë, duam lirinë

I dashur Redaktor! Këto ditë botuat një vështrim nga Ilir Mborja, i cili mbronte dialektin standard të shqipes, duke damkosur ata që kërkojnë ndryshime si shkatërrimtarë të kombit. Ndërsa nuk arrin t’i arsyetojë qëndrimet e veta, autori i shkrimit u …

Të dua

Zgjodha kët fjalë si shembull për nji çashtje shum ma të gjanë në drejtshkrimin e shqipes. «Dua» përban togzanorëshin -ue/-ua (dikur: -uo), që e hasim në shum fjalës të gjuhës sonë – mes tjerash, n’emna si «ftue/ftua», mbiemna si «i/e …

Emṇi SHQIPËṆI

Më 21 kallnor 1925, Asambleja Kushtetuese e Shqipnisë shpalli Republikën Shqiptare. Nuk mund të thom saktë se ç’e frymzoi kët emërtim zyrtar të shtetit. Por nji gja asht e dukshme: nuk asht as gegnisht, as toskërisht! Trajta «X Shqiptare» vazhdoi …

Kam punu…

Populli është kursimtar. I kursen edhe tingujt, fjalët e rregullat. Andaj gjuha evoluon natyrshëm kah trajtat sa ma të shkurta e të përafërta. Bie fjala, brezat e rij janë të prirë me thënë /kam punu:/ në vend se kam punuar…

Kanuni kundër gjakmarrjes

Jam thellë i tronditun nga vrasja barbare e djalit 14-vjeçar në pikë të ditës në Prishtinë. Vrasja për hakmarrje asht krim dhe mbrapshtia ma e randë që mund ta bajë njeriu. E denon jo vetëm ligji i shtetit, por edhe …

Për emnat e rrugëve në kryeqytet

Dallas, Texas — Komuna e Prishtinës nuk ia ka dalë me i nderue për së mbari shum figura kombtare, tue mos gjetë rrugë apo godina të denja për t’ua kujtue emnat.

Afër rrugës Agim Ramadani, mbrapa ndërtesave të portokallta, ndodhet …

Dy fjalë për Turqinë

Turqia radhitet e 54-ta në botë simbas perceptimit të korruptësisë në matjen që ban Transparency International. Italia asht e 72-ta, që domethanë se i ka punët ma keq. Mbas Turqisë janë të paktën pesë shtete antare të BE-së dhe vendet …

Përtej Dovletit Osman

Ka shum kallzime nga historia e Turqisë që shqiptarëve do t’u pëlqenin ma shum sesa lavdet për Muratët e Mehmetët. Shteti i karamanëve në brigjet e Mesdheut, ushtarët turq që zunë rob sulltanin, apo fshatarët anadollakë që çuan krye për …

Tregimi për padishahun

Dallas, Texas—Tash e sa vjet në nji tyrbe historike n’afërsi të Prishtinës, mbahet nji përkujtim i përvitshëm për nji nga sulltanët osmanë. Murati I sundoi perandorinë për gati katër dekada para se t’i printe ushtrisë së tij në Betejën e …

Letërsi afrikane: Nji dromcë nga Chinua Achebe

Shkrimtari i mirënjohun ngerian, Chinua Achebe, ndërroi jetë vitin që lamë pas. Things Fall Apart, që lirshëm shqip domethanë «prishen punët», asht kryevepra e tij, botue më 1958. Këtu po ju sjell të përkthyem kreun e parë të këtij …

Kanuni i Lekë Dukagjinit (simbas Gjeçovit)

Kanuni i Lekë Dukagjinit është korpusi më i njohur i ligjeve dokesore shqiptare. Ndonëse rrënjët i ka më të vjetra, ky kanun merr emrin e prijësit arbëror në zotërimet e të cilit u zbatu.

Mendohet se Lekë Dukagjini gjat sundimit …

Fjalorth i romanit të parë shqip

Në bibliotekën e nji miku gjeta romanin e Ndoc Nikajt Shkodra e rrethueme (Tiranë: Naim Frashëri, 1967). Në mbarim të librit kishte edhe nji fjalorth, prej të cilit shkëputa këto fjalë:

A

as kahit–nga asnjë anë
anëtar-i–partizan, njeri …

Gjuha e bashkimit kombëtar

Kur shqipja asht e pastër, ajo ruen shqiptarët si komb më vete. Dëlirjen e gjuhës, dijetari Eqrem Çabej e quente sa “detyrë shkencore, njëkohësisht dhe kombëtare.”

Dallas, Texas — Shqiptarët janë një komb në saje të gjuhës. Shqipja, në letërsi …

Nji Komb, Nji Gjuhë

Dallas, Texas — Në kryeveprën Shqipëria: Ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë, Sami Frashëri shprehte vegimin e tij për t’ardhmen e vendit tue u mbështetë në njohunitë për të kaluemen e ndritun të kombit tonë. Tek parapëlqente që …

Gjuha zyrtare, e njisueme

Dallas, Texas — Shum miq të mij, toskë e gegë, përkrahin letërsinë në dy variantet e shkrueme, se krijimtaria e pasunon e fisniknon gjuhën shqipe. Mirpo, zyrtarisht sundon standardi i ’72-ës (që prej respektit për toskënishten e popullit, nuk due …

Ta krasitim gjuhën: të shkurtojmë ë-ja!

Dallas, Texas — Sado t’ju pëlqejë me shkrue e me lexue shqip, vështirë asht mos me u ngatrrue me shkronjën ë. Llafi rreth gjuhës së shkrueme asht punë e ndijshme e njerzit preken, patën apo s’patën të drejtë. Por …

Kompleksi sllav: Evropë apo Europë?

Dallas, Texas — Disa puristë, ose siç kam dëshirë t’i quej unë, dëlirtarë të gjuhës, kambëngulin se për hir të pastërtisë së shqipes duhet me iu shmangë v-së në disa fjalë tashma ndërkombtare. Këtu mbizotnon primja e shum shkruesve …

Lajthitja ekonomike e Serbisë

Reciprokimi i Kosovës ndaj ndalimit të eksporteve të saj nga Serbia mund të çojë në humbje të pariparueshme ekonomike për këtë të fundit. Edhe nëse u rikthehet qasja në tregun kosovar, prodhimet serbe mund të mos rimarrin hapin, kur të …

Makthi i një serbi të Kosovës

Ata që i sollën tmerr e lemeri shqiptarëve të Kosovës gjatë viteve ’90 u janë turrur tani serbëve në veri të Ibrit. Por Prishtina nuk do të lejojë një tjetër tragjedi brenda territorit të saj sovran

Prishtinë — Menjëherë pas …

Gjuha e Kushtetutës: President apo Kryetar?

Sa është me vend që zyra më e lartë e vendit, e cila përfaqëson njësinë e popullit, të emërtohet me një fjalë e huaj? Tani që po rishikohet Kushtetuta, i duhet hedhur një vështrim edhe çështjes së gjuhës, krahas ndryshimeve …

Votimi elektronik dhe zgjedhjet presidenciale

Nëse arrin të zbatojë votimin dhe numërimin elektronik, Kosova do ta kishte më të lehtë organizimin e zgjedhjeve presidenciale sipas një sistemi preferencial, ku zgjedhësit radhisin kandidatët e tyre të parapëlqyer në vend se të përcaktohen për një të vetëm. …

Emrat e huaj (parte secunda)

Washington, D.C. — Një dashamir më bëri vërejtje se në diskutimin tim të fundit rreth shkrimit të emrave të huaj në gjuhën shqipe nuk kisha arritur në ndonjë përfundim të qartë. Ka të drejtë, por përgjigja rreth kësaj pune nuk …

Qysh me i shkrue shqip emrat e huaj?

Washington, D.C. — Se emri i despotit libian Muamer Gadafi është shkruar në plot mënyra të ndryshme, sipas lloj-lloj kuvendesash për transliterimin e arabishtes në alfabetin latin e skripte të tjera, e mësuam gati të gjithë.

Përgjigjen më të mirë …

Malli për mëmëdhetarët

Për të ma uruar Vitin e Ri, disa miq më dërguan një nyje për YouTube të këngës “Malli për mëmëdhenë”. Sipas traditës së përvitshme, televizioni Top Channel kishte përshtatur një këngë të moçme, kësaj radhe të Vaçe Zelës, si urim …

Ndryshimi i sistemit zgjedhor për demokraci të njëmendtë

Është e pamundshme që për disa parti në Kosovë të shënosh qoftë edhe përafërsisht vendin që zënë në spektrin politik ose të përshkruash prirjet e tyre ideologjike. Por ajo që mund të bëhet për këto parti është hijezimi i rajoneve …

Zgjidhje e krizës kushtetuese, zgjedhja e presidentit nga populli

Washington, D.C. — Ndërkohë që udhëheqja e Kosovës këmbëngul në zgjidhje kushtuese të krizës së tanishme politike, duhet marrë parasysh vetë praktikat jashtë-kushtetuese që në të vërtetë na kanë sjellë në këtë çast vendimtar. Ndërsa Kushtetuta përcakton zgjedhjet parlamentare dhe …

Letër e hapur: Urime për ditëlindje!

13 shkurt 2009
Seguin, Texas

I dashtun Gjysh,

Po të shkruej me të falënderue për paret e pensionit tand qe m’i kishe çue përmes mikut tonë të përbashkët. Tash nuk mund të arsyetohem për mospunë pas gjithë këtij kujdesi që …